"Chúng tôi bao giờ cũng định trả lại các lănh thô? VN cho
chính phu? VN. Nhưng v́ sợ các ông chưa xếp đặt được
sẵn sàng, nên c̣n tŕ hoăn lại ít lâu."
"Chúng tôi vẫn sẵn sàng về việc ấy, chỉ c̣n đợi sự
quyết định của các ông mà thôi."
"Vậy th́ cụ định bao giờ lấy lại ba thành thị kia?"
"Nếu ngài bằng ḷng, th́ tôi xin lấy ngay tự bây giờ."
Viên tổng tư lệnh Nhật nghĩ một lúc rồi nói:
"Vậy xin để đến sáng ngày kia, vào 11 giờ cụ cho làm
lễ thu nhận ba thành thị ấy. C̣n Nam Bộ th́ có nước
Cao Miên c̣n lôi thôi về mấy tỉnh ở biên giới."
Tôi nói:
"Việc ấy hiện bây giờ không thành vấn đề được, v́
địa giới Nam Bộngày nay với địa giới Nam Bộ ngày
trước không có ǵ thay đổi. Vậy phận sự chúng tôi là
phải lấy lại toàn lănh thổ của tổ quốc. C̣n như Cao
Miên có muốn nói chuyện ǵ về việc ấy, th́ sẽ nói
chuyện với chúng tôi về sau. Vả theo ư tôi, th́ nước
Cao Miên muốn thừa cơ chiếm lấy một ít đất của nam
bộ, như thế làm mất cái tinh thần thân thiện của hai
nước lân bang, và không đời nào dân VN chịu."
Tổng tư lệnh Nhật cứ viện hết lư do nọ đến lư do
kia, thành ra cứ bàn căi đến một ngày mới chịu nhận
lời trả lại nam bộ. Có một điều nên biết, là từ
ngày tôi ra Hà Nội, người Nhật nói chuyện rất ḥa nhă
và có vẻ cung kính, chứ không có điều ǵ trịch thượng
hay gai ngạnh. Khi họ đă nhận lời trả lại đất nam bộ,
có hỏi tôi rằng: "Bao giờ cụ định vào nhận lấy đất
nam bộ, hay cụ định cho ai đi thay cụ". Tôi nghĩ trong cái
việc khó khăn này, ḿnh phải đi mới được, và tôi nói:
"Tôi về Huế vài ngày để tâu bày mọi việc với hoàng
thượng, rồi độ chừng ngày mùng 8 tháng tám là tôi đă
ở Sài g̣n rồi".
Tổng tư lệnh Nhật nói: "Cụ định vào th́ hôm ấy tôi
cũng vào, để xếp đặt mọi chuyện cho chóng xong".
Tôi nói: "Cám ơn ngài. Được như thế th́ có thể tránh
được mọi sự khó khăn lặt vặt".
Việc lấy lại toàn lănh thô? VN như thế là quyết định
xong. Tôi nói đến việc lấy lại các công sở trước
thuộc về chính phu? Đông Dương toàn quyền. Tổng tư
lệnh Nhật nói việc ấy có nhiều sự phức tạp v́ các
công sở ấy quan hệ đến các nước lân bang như Cao Miên
và Ai Lao nữa.
Tôi nói: "Các ông đă đánh đổ các thuộc địa của Pháp,
đă nhận cho VN, Cao Miên và Ai Lao được tự chủ th́ các
công sở ấy theo lẽ tất nhiên là phải trả lại cho các
nước ấy. C̣n sự giao thiệp về quyền lợi riêng của
mấy nước chúng tôi, sẽ theo t́nh thân thiện mà bàn với
nhau".
Có một điều tôi nhất định đ̣i cho được, là phải bỏ
chế độ phủ toàn quyền cũ, mới hợp cái nghĩa tự chủ
của ba nước trong xứ Đông Dương.
Sau cuộc đàm phán hơn một ngày bàn về chi tiết việc
giao trả lại chính phu? VN hết thảy các công sở, như sở
hỏa xa, sở công an, v́ c̣n chiến tranh, người Nhật xin
để riêng mấy pḥng cho họ hợp tác với người VN. Tôi
nghĩ: trong lúc đầu c̣n lắm sự khó khăn, ta phải tạm
nhượng bộ ít nhiều, để cho êm chuyện. Tôi ưng thuận.
C̣n ngày thu nhận các công sở ấy định vào ngày 15 tháng
tám mà bấy giờ là ngày mùng 2 tháng tám dương lịch.
Nhưng công việc và mấy vấn đề trên xong đâu đấy
rồi, tôi xin tổng tư lệnh Nhật tha và trả lại cho chính
phu? VN hết thảy những sĩ quan và quân lính VN mà quân
đội Nhật c̣n giam giữ ở các nơi, để chúng tôi tổ
chức lại quân đội bảo an. Và nhân v́ súng ống không
có, tôi lại xin cho chúng tôi đủ súng ống đạn dược
để những đội bảo an ấy dùng. Tổng tư lệnh Nhật
nhận lời và tạm cho bắc bộ 2000 khẩu súng và đạn
dược. Tôi về lập tức cho gọi đại úy Thu và một trung
úy đă được tha từ trước làm chương tŕnh cải tổ
các đội bảo an.
Tôi xin tha cho những thanh niên bị hiến binh Nhật bắt v́
theo Việt Minh. Lúc ấy phần nhiều thanh niên hăng hái quá
thường hay bạo động. Tổng tư lệnh Nhật gọi viên đại
tá coi hiến binh Nhật đem sổ cho tôi xem, th́ chỉ thấy
độ 300 người bị bắt, chứ không như người ta đồn có
tới hàng ngàn người, và có non một trăm người đă
được tha rồi. Những người c̣n phải giữ lại là v́ có
chứng cớ, như cho tiền hay đă đi hội họp ở chỗ nào.
Tôi lấy mọi lẽ giải thích sự hành động của thanh niên,
và bảo người Nhật rộng lượng mà tha hết cả ra, để
khỏi làm náo động ḷng người. Hiến binh Nhật hứa sẽ
xét chóng mà tha dần ra. Ngày hôm sau họ tha ra được năm,
sáu chục người.
Nói rút lại, chúng tôi ra Hà Nội, điều đ́nh với tổng
tư lệnh Nhật được kết quả như là: lấy lại toàn lănh
thổ của nước VN, thu hết các công sở thuộc phủ toàn
quyền cũ của Pháp, lấy hết các binh sĩ VN để tổ chức
đội quân bảo an, lấy được 2000 khẩu súng mới và đạn
dược, và xin tha được một số thanh niên bị bắt.
Sự điều đ́nh của chúng tôi được ổn thỏa dễ dàng,
có lẽ v́ người Nhật tự biết họ sắp thua nên họ đổi
thái độ để mua chuộc ḷng người. Hay là họ có ư ǵ
khác nữa, ta không thể biết được.
Lúc ấy chúng tôi c̣n dự định làm nhiều việc khác,
nhất là chương tŕnh cải tổ quân đội, luyện tập quân
lính đề pḥng khi hữu sự. Nếu có th́ giờ thi hành
được, th́ độ năm bảy tháng, hay độ một năm, sẽ có
kết quả khả quan lắm. Song ư người định thế, mà trời
không cho làm th́ sao?
Chúng tôi phải thu xếp về Huế. Giá lúc ấy có một
người làm khâm sai ở bắc bộ cương quyết và hiểu
việc, th́ các việc tổ chức có thể mau chóng hơn, nhưng
ông Phan Kế Toại là người chuyên làm việc trong thời
bảo hộ của Pháp, tuy trong sạch hơn cả, song chỉ là một
ông quan biết thừa hành mệnh lệnh, chứ về đường
chính trị th́ không thông thạo lắm, và tính lại nhát. Ông
thấy một đường th́ người Nhật làm khó dễ, một
đường th́ bọn Việt Minh bạo động, nay đánh chỗ này,
mai đánh chỗ nọ, ông sợ hăi và chán nản, chỉ nói
chuyện xin từ chức.
Phàm những người cầm quyền bính trong tay mà có những
người tế nhị tài giỏi, biết quyền biến, giúp việc
th́ dù việc dở cũng hóa hay, mà không th́ việc hay cũng
hóa dở. Đó là điều các nhà làm chính trị nên chú ư.
Trước tôi thấy cách làm việc của ông Toại rất lộn
xộn, tôi đă muốn t́m người thay, nhưng t́m ai? Người
nói giỏi th́ nhiều, mà người làm được việc th́ ít.
Nếu ở trong quan trường cũ có người tài cán và hiểu
việc th́ hơn, v́ chức khâm sai là một chức kiêm cả
việc chính trị và cai trị. Việc cai trị không có lịch
duyệt không làm được. Ông Toại là người làm quan có
tiếng hơn cả mà c̣n như thế, huống người khác rồi ra
sao. V́ thế nên tôi cứ trù trừ măi. Sau ông Toại cứ
nài. Tôi nghe nói ông Nguyễn Tường Long là người biết
chính trị và có nghị lực hơn cả, nhưng lúc ấy ông đang
bị bệnh thương hàn. Tôi nghĩ đến ông Nguyễn Xuân Chữ
là người trong VN Ái Quốc Đảng, có tính cương quyết và
đứng đắn. Tôi gặp ông Chữ nói chuyện, ông đă nhận
lời, nhưng hôm sau ông về bàn tính thế nào lại đổi ư,
nói xin để thong thả.
Tôi th́ vội về mà người th́ không có. Tôi phải bảo
ông Toại phải cố ở lại mà làm việc cho đến khi tôi thu
xong đất nam bộ, tôi sẽ t́m người thay. Ông Toại nể
tôi mà ở lại.
Đảng Việt Minh lúc ấy rất hoạt động, đánh huyện này,
phá phủ kia. Lính bảo an ở các nơi phần nhiều bi. Việt
Minh tuyên truyền, tuy chưa theo hẳn, nhưng không chống cự
nữa. Dân gian bấy giờ rất hoang mang, một đường có
chính phủ quốc gia, nhưng v́ thời gian eo hẹp, chưa kịp
sắp đặt ǵ cả. Công việc thấy có nhiều sự khốn khó
mà thường nghe sự tuyên truyền của Việt Minh, nói họ
đă có các nước Đồng Minh giúp đỡ cho nước VN được
hoàn toàn độc lập. Dân ta từ khi bị người Pháp sang cai
trị, cứ khao khát độc lập, nay nghe Việt Minh nói thế,
lại nghe nói đảng Việt Minh lên cầm quyền, dân không
phải đóng thuế nữa, được hoàn toàn tự do và có
nhiều hạnh phúc, thành ra ai cũng tin theo. Ngay những đạo
thanh niên tiền tuyến do bô. Thanh Niên lập ra, cũng có ư
ngă về Việt Minh.
Tôi thấy t́nh thế ấy, tôi bảo ông Phan Kế Toại đi t́m
một vài người Việt Minh đến nói chuyện, v́ lúc ấy
tôi c̣n tưởng đảng Việt Minh dù theo chủ nghĩa cộng
sản, nhưng chắc cũng nghĩ đến tương lai nước nhà. Hôm
sau ông Toại đưa một thiếu niên Việt Minh đến, tôi
nói: "Chúng tôi ra làm việc chỉ v́ nước mà thôi, chứ
không có ư cầu danh lợi ǵ cả, tôi chắc đảng các ông
cũng v́ nước mà hành động. Nếu vậy chúng ta tuy đi con
đường khác nhau, nhưng cũng một mục đích như nhau, các
ông thử xem ta có thể hợp tác với nhau, kẻ ở trong
người ở ngoài, để cứu nước được không?".
Người ấy nói:
"Sự hành động của chúng tôi đă có chủ nghĩa riêng và
có chương tŕnh nhất định để đem nước đến chỗ
hoàn toàn độc lập. Chúng tôi có thể làm lấy được."
"Sự mưu cầu cho nước được độc lập cũng là mục
đích của chúng tôi, nhưng v́ đi đường thẳng có nhiều
sự khó khăn nên chúng tôi phải uyển khúc mà đi từ từ
có lẽ chắc chắn hơn."
"Chúng tôi chỉ có một con đường thẳng đi đến hoàn
toàn độc lập chứ không có hai."
"Theo như ư các ông như thế, tôi sợ rất hại cho dân, mà
chưa chắc đă thành công được."
"Chúng tôi chắc thế nào cũng thành công. Nếu có hại
cũng không cần, có hại rồi mới có lợi. Dù người trong
nước mười phần chết mất chín, chúng tôi sẽ lập một
xă hội mới với một thành phần c̣n lại, c̣n hơn với
chín phần kia."
Rồi người ấy ngồi đọc một bài h́nh như đă thuộc
ḷng để kể những công việc của đảng Việt Minh. Tôi
thấy thái độ người ấy như thế, tôi biết không thể
lấy nghĩa lư nói chuyện được.
Tôi nói:
"Nếu các ông chắc lấy được quyền độc lập cho
nước nhà, các ông không vào chính phủ làm việc, cần ǵ
phải đánh phá cho khổ dân?"
"Chúng tôi sẽ cướp lấy quyền để tỏ cho các nước
Đồng Minh biết chúng tôi mạnh, chứ không chịu để ai
nhường."
"Các ông chắc là các nước Đồng Minh tin ở sức mạnh
của các ông không?"
"Chắc lắm. Chắc trăm phần trăm."
"Tương lai c̣n dài, các ông nhận lấy trách nhiệm đối
với quốc dân và lịch sử."
Xong việc ấy rồi cách hai hôm sau chúng tôi về Huế. Ông
Phan Anh và ông Vũ Văn Hiền cùng về với tôi, c̣n ông
Hoàng Xuân Hăn ở lại Hà Nội đợi đến ngày thu nhận
sơ? Đông Dương Học Chính và sơ? Công Chính.
Về đến Huế chúng tôi tâu bày mọi việc cho vua Bảo Đại
biết. Ngày tỏ ư vui vẻ lắm. Đến khi họp hội đồng
chính phủ tŕnh bày công việc và kết quả việc chúng tôi
ra Hà Nội, tôi vừa nói xong, ông Trần Văn Chương bộ
trưởng ngoại giao nói: "Cụ ra Hà Nội lần này thành công
là nhờ sự điều đ́nh của tôi, khi tôi ra Hà Nội lần
trước". Tôi nghe lời ông Chương nói, rất ngạc nhiên, v́
lúc ấy tôi không nghĩ đến công cán ǵ cả. Lời ông
Chương nói tỏ ra cái ư tranh công. Ngày trước tôi vẫn
thường nói với các bộ trưởng: "Chúng ta cùng nhau hết
ḷng làm việc giúp nước, xin đừng ghen tị ǵ cả. Nếu
ai làm được việc ǵ ích lợi là công chung tất cả của
chúng ta. Hễ tôi làm không nổi và có ai sẵn ḷng thay
tôi, tôi xin nhường ngay". Sự tôi muốn nhường đó, ông
Chương biết rơ hơn mọi người khác.
Tôi đáp lại ông Chương: "Việc tôi nói đây để tŕnh
bày những việc đă làm để nội các biết. Nếu có
được một chút hiệu quả nhờ sự điều đ́nh của ông
Chương khi trước, càng hay. Thế tỏ ra công chung của mọi
người trong nội các".
Sự thật sau khi ông Trần Văn Chương ra Hà Nội, có viên
trung tướng tham mưu trưởng của tư lệnh bô. Nhật ở
Đông Dương tôi đă gặp khi trước, lúc mới ở Băng
Cốc về Sài g̣n, viên ấy ở Hà Nội trở vào nam, đi qua
Huế có viết cho tôi lá thư bằng tiếng Nhật, nhờ ông
Yokohama dịch ra tiếng Pháp đưa tận tay cho tôi. Đại ư
trong thư nói: "Việc ông bộ trưởng ngoại giao ra Hà Nội
không có kết quả, v́ ông ấy không biết giao thiệp, làm
mếch ḷng người Nhật". Tôi đưa thư ấy cho ông Hoàng
Xuân Hăn và ông Phan Anh xem, để rơ t́nh thực.
Xong việc ấy, nói đến việc đi vào Nam Bộ. Thấy ư
kiến các ông bộ trưởng phân vân. Ông Trần Đ́nh Nam,
bộ trưởng bộ nội vụ, nói: "Nếu cụ đi nam, ở Huế
nếu có xẩy ra việc ǵ, không ai chịu trách nhiệm". Ông
Hồ Tá Khanh, bộ trưởng bộ kinh tế, đưa thư nói đại
ư: "Phong trào Việt Minh mạnh lắm, nội các Trần Trọng Kim
nên thôi đi, để họ làm việc may ra họ cứu được
nước". Tôi nói: "Sự tôi thôi, th́ tôi đă dự định
rồi, nhưng để lấy lại đất Nam Bộcho trọn công việc
của ḿnh, tôi thôi ngay".
Tôi thấy việc đi nam có nhiều sự cản trở, trong nội
các không có ḥa khí như lúc đầu, và có lắm chuyện
nhỏ mọn không muốn nói ra, làm tôi mất cả ḷng hăng hái
làm việc, thành ra đến ngày mùng 8 tháng tám tôi vẫn
không đi nam được. Tổng tư lệnh Nhật ở Hà Nội vào
Sài g̣n không thấy tôi, điện ra dục. Tôi điện vào xin
cứ cho lấy lại nam bộ, tôi không phải vào Nam nữa.
Được tin người Nhật ưng thuận, và lúc ấy có ông
Nguyễn Văn Sâm lănh tụ đảng Quảng Xă, vừa ở Sài G̣n ra
Huế. Tôi vào tâu vua Bảo Đại, xin cử ông Sâm làm Nam Bộ
Khâm Sai. Ngày 14 tháng tám năm 1945, ông Sâm được sắc
chỉ bổ vào Nam.
Ông Nguyễn Văn Sâm đi rồi, tôi cho công việc làm của
tôi như thế tạm xong. Tôi nói tạm xong, v́ lúc ấy tôi
tưởng Nhật khéo léo lắm cũng chỉ được năm bảy tháng
nữa là cùng, rồi ra quân Đồng Minh kéo lên Đông Dương,
những việc đă làm đó, ai kể vào đâu. Song dù sao nó
cũng thành cái hằn, cái nếp, thành một việc đă có rơ
ràng, theo t́nh thế chính trị, người ta không thể xóa bỏ
hẳn đi được.
Việc lấy lại đất Nam Bộ xong, tôi vào tâu vua Bảo Đại,
xin cho tôi từ chức. Ngài nói: "Ông đang làm được
việc, sao lại xin thôi, và ông thôi lấy ai thay". Tôi tâu
tŕnh lên mấy người, ngài tỏ vẻ không thuận, bảo: "Các
ông hăy tạm làm việc, chờ đến khi t́m được người ra
lập nội các hăy thôi".
Lúc ấy tôi như cất được gánh nặng, nhưng t́m ai thay?
Tôi nghĩ nên t́m những người thuộc về các đảng phái
như Ngô Đ́nh Diệm, Nguyễn Xuân Chữ, Lê Toàn, Tạ Thu
Thâu, Hồ Hữu Tường, Đặng Thái Mai v...v... đă có
tiếng hoạt động về chính trị, để vào lập nội các
mới. Tôi điện đi các nơi mời những người ấy vào
Huế, nhưng sợ một bức điện không được rơ, tôi nhờ
ông Phan Anh ra Bắc và ông Hồ Tá Khanh vào nam gặp mọi
người và nói chuyện cho rơ đuôi đầu. Nhưng ông Phan Anh
ra đến vùng Phủ Diễn bị quân Việt Minh bắt giữ lại,
ông Hồ Tá Khanh vào đến Quảng Ngăi cũng bị giữ lại.
Đang lúc ấy được tin nước Nhật Bản bị bom nguyên tử
không chịu nổi phải xin hàng.
Vua Bảo Đại gọi tôi vào nói: "Trong lúc rối loạn như thế
này, các ông hăy lập ra lâm thời chính phủ để đợi xem
t́nh thế biến đổi ra sao đă". Tôi bất đắc dĩ phải
tạm ở lại. Lâm thời chính phủ vừa làm việc mấy ngày,
ông Phan Kế Toại điện vào xin từ chức. Lúc ấy bọn ông
Nguyễn Xuân Chữ, Trần Văn Lai xin lập ủy Ban Cứu Quốc.
Chính phủ nhận lời. Cách hai ngày sau, ngày 19 tháng tám,
các công chức ở Hà Nội nghe bọn Việt Minh xúi tổ chức
cuộc biểu t́nh. Đảng Việt Minh nhân cơ hội ấy chiếm
lấy Bắc Bộ. Được mấy ngày ông Hồ Chí Minh về làm
chủ tịch chính phủ lâm thời. Các đoàn thể thanh niên và
các người trí thức ở bắc bộ điện vào Huế xin vua
Bảo Đại thoái vị và nhường cho Hồ Chí Minh.
Trong t́nh thế nguy ngập như thế, ở Huế c̣n có người
bàn sự chống cự. Tôi muốn biết rơ sự thực, liền
gọi trung úy Phan Tử Lăng người đứng coi đoàn thanh niên
tiền tuyến ở Huế, hỏi xem có thể trông cậy bọn ấy
được không. Trung úy Trương Tử Lăng nói: "Tôi có thể
nói riêng về phần tôi th́ được. C̣n về phần các
thanh niên tôi không dám chắc".
Bọn thanh niên tiền tuyến trước rất nhiệt thành nay c̣n
thế, huống chi những lính bảo an và lính hộ thành tất
cả độ vài trăm người; những lính để canh giữ công
sở, súng ống không ra ǵ, đạn dược không đủ, c̣n làm
ǵ được, cũng bi. Việt Minh tuyên truyền xiêu ḷng hết
cả rồi. Lúc ấy chỉ c̣n cách lui đi là phải hơn cả.
Tôi vào tâu vua Bảo Đại: "Xin ngài đừng nghe người ta
bàn ra bàn vào. Việc đă nguy cấp lắm rồi, ngài nên xem
lịch sử của vua Louis XVI bên Pháp và vua Nicholas II bên Nga
mà thoái vị ngay là phải hơn cả. V́ dân ta đă bị bọn
Việt Minh tuyên truyền và đang hăng hái về việc cách
mệnh như nước đang lên mạnh, ḿnh ngăn lại th́ vỡ lở
hết cả. Ḿnh thế lực đă không có, bọn Việt Minh lại
có dân chúng ủng hộ, nên để cho họ nhận lấy trách
nhiệm bảo vệ nền độc lập của nước".
Vua Bảo Đại là ông vua thông minh, hiểu ngay và nói: "Trẫm
có thiết ǵ ngôi vua đâu, miễn là bọn Việt Minh giữ
được nền tự chủ của nước nhà là đủ. Trẫm muốn là
người dân của một nước độc lập c̣n hơn làm vua một
nước nô lệ".
Nhờ ngài có tư tưởng quảng đại nên có tờ chiếu thoái
vị. Khi tờ chiếu ấy tuyên bố ra, nhân dân có nhiều
người ngậm ngùi cảm động, nhưng lúc ấy phần t́nh
thế nguy ngập, phần sợ hăi, c̣n ai dám nói năng ǵ
nữa. Đến bọn thanh niên tiền tuyến, người chính phủ
tin cậy cũng bỏ theo Việt Minh, bọn lính hộ thành của nhà
vua cũng không nghĩ đến nữa. C̣n các quan cũ lẫn nấp
đâu mất cả. Thật là t́nh cảnh rất tiều tụy. Nếu
không mau tay lui đi, tính mệnh nhà vua và hoàng gia chưa
biết ra thế nào.
Lúc bấy giờ người Nhật có đến bảo tôi: "Quân đội
Nhật c̣n trách nhiệm giữ trật tự cho đến khi quân
Đồng Minh đến thay. Nếu chính phu? VN công nhiên có lời
mời quân Nhật giúp, quân Nhật c̣n có thể giữ trật
tự". Tôi nghĩ quân Nhật đă đầu hàng, quân Đồng Minh
sắp đến, ḿnh nhờ quân Nhật đánh người ḿnh c̣n
nghĩa lư ǵ nữa, và lại mang tiếng "cơng rắn cắn gà
nhà". Tôi từ chối không nhận.
Sau thấy những người ở ngoài không biết rơ t́nh thế
nói: lúc ấy giá chính phủ không lui vội, t́m cách chống
cự lại, Việt Minh không làm ǵ được, v́ họ không có
binh lực ǵ cả. Về đường binh lực, lúc ấy Việt Minh
không không có ǵ thật. Nhưng cái phương lược của họ
đánh bằng tuyên truyền, bằng lối quỉ quyệt lừa dối
để lôi kéo dân chúng đi theo, chứ không đánh bằng binh
khí. Sự tuyên truyền của họ đă có ngấm ngầm từ lâu
trước khi quân Nhật đảo chính chứ không phải bây giờ
mới có. Ḿnh đem một vài trăm người trông cậy được
ra chống với mấy vạn người toàn thanh niên thuyền thợ
và đàn bà trẻ con, lại có những người Việt Minh táo
tợn đứng sau lưng xui khiến, chống sao được? Chẳng qua
chỉ gây một cuộc đổ máu vô ích, cốt chỉ bảo cho Việt
Minh chớ có cướp phá. Ḿnh đă mở cửa mời họ c̣n
đánh phá ǵ nữa. Lúc bấy giờ chúng tôi nghĩ: họ đă
thắng thế, dù sao họ cũng lo đến sự kiến thiết của
nước nhà, nên chúng tôi mong ít có sự phá hại.
Việt Minh đă lên cầm quyền, vua Bảo Đại đă thoái vị,
tôi ra ở nhà đă thuê từ trước tại làng Vĩ Dạ gần
Huế. Được mấy ngày, Việt Minh vào đưa vua Bảo Đại,
bấy giờ gọi là công dân Vĩnh Thụy, ra làm Tối Cao Cố
Vấn ở Hà Nội để dễ quản thúc.
Sau thấy có người, hoặc v́ tuyên truyền, hoặc v́ không
biết rơ sự thực nói: Chính phu? Trần Trọng Kim là một
chính phủ bù nh́n, ư nói là chúng tôi ra làm việc để
bọn Nhật sai khiến. Tôi dám cả tiếng bác lời nói đó.
Ngay từ lúc đầu, khi mới lập xong nội các, tôi đi với
|