Đất Việt

Đất Việt kính chào bạn độc .....  Vận động và hổ trợ tinh thần Dân Chủ Đa Nguyên Việt Nam

"Chúng tôi bao giờ cũng định trả lại các lănh thô? VN cho chính phu? VN. Nhưng v́ sợ các ông chưa xếp đặt được sẵn sàng, nên c̣n tŕ hoăn lại ít lâu."
"Chúng tôi vẫn sẵn sàng về việc ấy, chỉ c̣n đợi sự quyết định của các ông mà thôi."
"Vậy th́ cụ định bao giờ lấy lại ba thành thị kia?"
"Nếu ngài bằng ḷng, th́ tôi xin lấy ngay tự bây giờ."
Viên tổng tư lệnh Nhật nghĩ một lúc rồi nói:
"Vậy xin để đến sáng ngày kia, vào 11 giờ cụ cho làm lễ thu nhận ba thành thị ấy. C̣n Nam Bộ th́ có nước Cao Miên c̣n lôi thôi về mấy tỉnh ở biên giới."
Tôi nói:
"Việc ấy hiện bây giờ không thành vấn đề được, v́ địa giới Nam Bộngày nay với địa giới Nam Bộ ngày trước không có ǵ thay đổi. Vậy phận sự chúng tôi là phải lấy lại toàn lănh thổ của tổ quốc. C̣n như Cao Miên có muốn nói chuyện ǵ về việc ấy, th́ sẽ nói chuyện với chúng tôi về sau. Vả theo ư tôi, th́ nước Cao Miên muốn thừa cơ chiếm lấy một ít đất của nam bộ, như thế làm mất cái tinh thần thân thiện của hai nước lân bang, và không đời nào dân VN chịu."
Tổng tư lệnh Nhật cứ viện hết lư do nọ đến lư do kia, thành ra cứ bàn căi đến một ngày mới chịu nhận lời trả lại nam bộ. Có một điều nên biết, là từ ngày tôi ra Hà Nội, người Nhật nói chuyện rất ḥa nhă và có vẻ cung kính, chứ không có điều ǵ trịch thượng hay gai ngạnh. Khi họ đă nhận lời trả lại đất nam bộ, có hỏi tôi rằng: "Bao giờ cụ định vào nhận lấy đất nam bộ, hay cụ định cho ai đi thay cụ". Tôi nghĩ trong cái việc khó khăn này, ḿnh phải đi mới được, và tôi nói:
"Tôi về Huế vài ngày để tâu bày mọi việc với hoàng thượng, rồi độ chừng ngày mùng 8 tháng tám là tôi đă ở Sài g̣n rồi".
Tổng tư lệnh Nhật nói: "Cụ định vào th́ hôm ấy tôi cũng vào, để xếp đặt mọi chuyện cho chóng xong".
Tôi nói: "Cám ơn ngài. Được như thế th́ có thể tránh được mọi sự khó khăn lặt vặt".
Việc lấy lại toàn lănh thô? VN như thế là quyết định xong. Tôi nói đến việc lấy lại các công sở trước thuộc về chính phu? Đông Dương toàn quyền. Tổng tư lệnh Nhật nói việc ấy có nhiều sự phức tạp v́ các công sở ấy quan hệ đến các nước lân bang như Cao Miên và Ai Lao nữa.
Tôi nói: "Các ông đă đánh đổ các thuộc địa của Pháp, đă nhận cho VN, Cao Miên và Ai Lao được tự chủ th́ các công sở ấy theo lẽ tất nhiên là phải trả lại cho các nước ấy. C̣n sự giao thiệp về quyền lợi riêng của mấy nước chúng tôi, sẽ theo t́nh thân thiện mà bàn với nhau".
Có một điều tôi nhất định đ̣i cho được, là phải bỏ chế độ phủ toàn quyền cũ, mới hợp cái nghĩa tự chủ của ba nước trong xứ Đông Dương.
Sau cuộc đàm phán hơn một ngày bàn về chi tiết việc giao trả lại chính phu? VN hết thảy các công sở, như sở hỏa xa, sở công an, v́ c̣n chiến tranh, người Nhật xin để riêng mấy pḥng cho họ hợp tác với người VN. Tôi nghĩ: trong lúc đầu c̣n lắm sự khó khăn, ta phải tạm nhượng bộ ít nhiều, để cho êm chuyện. Tôi ưng thuận. C̣n ngày thu nhận các công sở ấy định vào ngày 15 tháng tám mà bấy giờ là ngày mùng 2 tháng tám dương lịch.  Nhưng công việc và mấy vấn đề trên xong đâu đấy rồi, tôi xin tổng tư lệnh Nhật tha và trả lại cho chính phu? VN hết thảy những sĩ quan và quân lính VN mà quân đội Nhật c̣n giam giữ ở các nơi, để chúng tôi tổ chức lại quân đội bảo an. Và nhân v́ súng ống không có, tôi lại xin cho chúng tôi đủ súng ống đạn dược để những đội bảo an ấy dùng. Tổng tư lệnh Nhật nhận lời và tạm cho bắc bộ 2000 khẩu súng và đạn dược. Tôi về lập tức cho gọi đại úy Thu và một trung úy đă được tha từ trước làm chương tŕnh cải tổ các đội bảo an.
Tôi xin tha cho những thanh niên bị hiến binh Nhật bắt v́ theo Việt Minh. Lúc ấy phần nhiều thanh niên hăng hái quá thường hay bạo động. Tổng tư lệnh Nhật gọi viên đại tá coi hiến binh Nhật đem sổ cho tôi xem, th́ chỉ thấy độ 300 người bị bắt, chứ không như người ta đồn có tới hàng ngàn người, và có non một trăm người đă được tha rồi. Những người c̣n phải giữ lại là v́ có chứng cớ, như cho tiền hay đă đi hội họp ở chỗ nào.
Tôi lấy mọi lẽ giải thích sự hành động của thanh niên, và bảo người Nhật rộng lượng mà tha hết cả ra, để khỏi làm náo động ḷng người. Hiến binh Nhật hứa sẽ xét chóng mà tha dần ra. Ngày hôm sau họ tha ra được năm, sáu chục người.
Nói rút lại, chúng tôi ra Hà Nội, điều đ́nh với tổng tư lệnh Nhật được kết quả như là: lấy lại toàn lănh thổ của nước VN, thu hết các công sở thuộc phủ toàn quyền cũ của Pháp, lấy hết các binh sĩ VN để tổ chức đội quân bảo an, lấy được 2000 khẩu súng mới và đạn dược, và xin tha được một số thanh niên bị bắt.  Sự điều đ́nh của chúng tôi được ổn thỏa dễ dàng, có lẽ v́ người Nhật tự biết họ sắp thua nên họ đổi thái độ để mua chuộc ḷng người. Hay là họ có ư ǵ khác nữa, ta không thể biết được.
Lúc ấy chúng tôi c̣n dự định làm nhiều việc khác, nhất là chương tŕnh cải tổ quân đội, luyện tập quân lính đề pḥng khi hữu sự. Nếu có th́ giờ thi hành được, th́ độ năm bảy tháng, hay độ một năm, sẽ có kết quả khả quan lắm. Song ư người định thế, mà trời không cho làm th́ sao?
Chúng tôi phải thu xếp về Huế. Giá lúc ấy có một người làm khâm sai ở bắc bộ cương quyết và hiểu việc, th́ các việc tổ chức có thể mau chóng hơn, nhưng ông Phan Kế Toại là người chuyên làm việc trong thời bảo hộ của Pháp, tuy trong sạch hơn cả, song chỉ là một ông quan biết thừa hành mệnh lệnh, chứ về đường chính trị th́ không thông thạo lắm, và tính lại nhát. Ông thấy một đường th́ người Nhật làm khó dễ, một đường th́ bọn Việt Minh bạo động, nay đánh chỗ này, mai đánh chỗ nọ, ông sợ hăi và chán nản, chỉ nói chuyện xin từ chức.
Phàm những người cầm quyền bính trong tay mà có những người tế nhị tài giỏi, biết quyền biến, giúp việc th́ dù việc dở cũng hóa hay, mà không th́ việc hay cũng hóa dở. Đó là điều các nhà làm chính trị nên chú ư.  Trước tôi thấy cách làm việc của ông Toại rất lộn xộn, tôi đă muốn t́m người thay, nhưng t́m ai? Người nói giỏi th́ nhiều, mà người làm được việc th́ ít.
Nếu ở trong quan trường cũ có người tài cán và hiểu việc th́ hơn, v́ chức khâm sai là một chức kiêm cả việc chính trị và cai trị. Việc cai trị không có lịch duyệt không làm được. Ông Toại là người làm quan có tiếng hơn cả mà c̣n như thế, huống người khác rồi ra sao. V́ thế nên tôi cứ trù trừ măi. Sau ông Toại cứ nài. Tôi nghe nói ông Nguyễn Tường Long là người biết chính trị và có nghị lực hơn cả, nhưng lúc ấy ông đang bị bệnh thương hàn. Tôi nghĩ đến ông Nguyễn Xuân Chữ là người trong VN Ái Quốc Đảng, có tính cương quyết và đứng đắn. Tôi gặp ông Chữ nói chuyện, ông đă nhận lời, nhưng hôm sau ông về bàn tính thế nào lại đổi ư, nói xin để thong thả.
Tôi th́ vội về mà người th́ không có. Tôi phải bảo ông Toại phải cố ở lại mà làm việc cho đến khi tôi thu xong đất nam bộ, tôi sẽ t́m người thay. Ông Toại nể tôi mà ở lại.
Đảng Việt Minh lúc ấy rất hoạt động, đánh huyện này, phá phủ kia. Lính bảo an ở các nơi phần nhiều bi. Việt Minh tuyên truyền, tuy chưa theo hẳn, nhưng không chống cự nữa. Dân gian bấy giờ rất hoang mang, một đường có chính phủ quốc gia, nhưng v́ thời gian eo hẹp, chưa kịp sắp đặt ǵ cả. Công việc thấy có nhiều sự khốn khó mà thường nghe sự tuyên truyền của Việt Minh, nói họ đă có các nước Đồng Minh giúp đỡ cho nước VN được hoàn toàn độc lập. Dân ta từ khi bị người Pháp sang cai trị, cứ khao khát độc lập, nay nghe Việt Minh nói thế, lại nghe nói đảng Việt Minh lên cầm quyền, dân không phải đóng thuế nữa, được hoàn toàn tự do và có nhiều hạnh phúc, thành ra ai cũng tin theo. Ngay những đạo thanh niên tiền tuyến do bô. Thanh Niên lập ra, cũng có ư ngă về Việt Minh.
Tôi thấy t́nh thế ấy, tôi bảo ông Phan Kế Toại đi t́m một vài người Việt Minh đến nói chuyện, v́ lúc ấy tôi c̣n tưởng đảng Việt Minh dù theo chủ nghĩa cộng sản, nhưng chắc cũng nghĩ đến tương lai nước nhà. Hôm sau ông Toại đưa một thiếu niên Việt Minh đến, tôi nói: "Chúng tôi ra làm việc chỉ v́ nước mà thôi, chứ không có ư cầu danh lợi ǵ cả, tôi chắc đảng các ông cũng v́ nước mà hành động. Nếu vậy chúng ta tuy đi con đường khác nhau, nhưng cũng một mục đích như nhau, các ông thử xem ta có thể hợp tác với nhau, kẻ ở trong người ở ngoài, để cứu nước được không?".
Người ấy nói:
"Sự hành động của chúng tôi đă có chủ nghĩa riêng và có chương tŕnh nhất định để đem nước đến chỗ hoàn toàn độc lập. Chúng tôi có thể làm lấy được."
"Sự mưu cầu cho nước được độc lập cũng là mục đích của chúng tôi, nhưng v́ đi đường thẳng có nhiều sự khó khăn nên chúng tôi phải uyển khúc mà đi từ từ có lẽ chắc chắn hơn."
"Chúng tôi chỉ có một con đường thẳng đi đến hoàn toàn độc lập chứ không có hai."
"Theo như ư các ông như thế, tôi sợ rất hại cho dân, mà chưa chắc đă thành công được."
"Chúng tôi chắc thế nào cũng thành công. Nếu có hại cũng không cần, có hại rồi mới có lợi. Dù người trong nước mười phần chết mất chín, chúng tôi sẽ lập một xă hội mới với một thành phần c̣n lại, c̣n hơn với chín phần kia."
Rồi người ấy ngồi đọc một bài h́nh như đă thuộc ḷng để kể những công việc của đảng Việt Minh. Tôi thấy thái độ người ấy như thế, tôi biết không thể lấy nghĩa lư nói chuyện được.
Tôi nói:
"Nếu các ông chắc lấy được quyền độc lập cho nước nhà, các ông không vào chính phủ làm việc, cần ǵ phải đánh phá cho khổ dân?"
"Chúng tôi sẽ cướp lấy quyền để tỏ cho các nước Đồng Minh biết chúng tôi mạnh, chứ không chịu để ai nhường."
"Các ông chắc là các nước Đồng Minh tin ở sức mạnh của các ông không?"
"Chắc lắm. Chắc trăm phần trăm."
"Tương lai c̣n dài, các ông nhận lấy trách nhiệm đối với quốc dân và lịch sử."
Xong việc ấy rồi cách hai hôm sau chúng tôi về Huế. Ông Phan Anh và ông Vũ Văn Hiền cùng về với tôi, c̣n ông Hoàng Xuân Hăn ở lại Hà Nội đợi đến ngày thu nhận sơ? Đông Dương Học Chính và sơ? Công Chính.
Về đến Huế chúng tôi tâu bày mọi việc cho vua Bảo Đại biết. Ngày tỏ ư vui vẻ lắm. Đến khi họp hội đồng chính phủ tŕnh bày công việc và kết quả việc chúng tôi ra Hà Nội, tôi vừa nói xong, ông Trần Văn Chương bộ trưởng ngoại giao nói: "Cụ ra Hà Nội lần này thành công là nhờ sự điều đ́nh của tôi, khi tôi ra Hà Nội lần trước". Tôi nghe lời ông Chương nói, rất ngạc nhiên, v́ lúc ấy tôi không nghĩ đến công cán ǵ cả. Lời ông Chương nói tỏ ra cái ư tranh công. Ngày trước tôi vẫn thường nói với các bộ trưởng: "Chúng ta cùng nhau hết ḷng làm việc giúp nước, xin đừng ghen tị ǵ cả. Nếu ai làm được việc ǵ ích lợi là công chung tất cả của chúng ta. Hễ tôi làm không nổi và có ai sẵn ḷng thay tôi, tôi xin nhường ngay". Sự tôi muốn nhường đó, ông Chương biết rơ hơn mọi người khác.
Tôi đáp lại ông Chương: "Việc tôi nói đây để tŕnh bày những việc đă làm để nội các biết. Nếu có được một chút hiệu quả nhờ sự điều đ́nh của ông Chương khi trước, càng hay. Thế tỏ ra công chung của mọi người trong nội các".
Sự thật sau khi ông Trần Văn Chương ra Hà Nội, có viên trung tướng tham mưu trưởng của tư lệnh bô. Nhật ở Đông Dương tôi đă gặp khi trước, lúc mới ở Băng Cốc về Sài g̣n, viên ấy ở Hà Nội trở vào nam, đi qua Huế có viết cho tôi lá thư bằng tiếng Nhật, nhờ ông Yokohama dịch ra tiếng Pháp đưa tận tay cho tôi. Đại ư trong thư nói: "Việc ông bộ trưởng ngoại giao ra Hà Nội không có kết quả, v́ ông ấy không biết giao thiệp, làm mếch ḷng người Nhật". Tôi đưa thư ấy cho ông Hoàng Xuân Hăn và ông Phan Anh xem, để rơ t́nh thực.  Xong việc ấy, nói đến việc đi vào Nam Bộ. Thấy ư kiến các ông bộ trưởng phân vân. Ông Trần Đ́nh Nam, bộ trưởng bộ nội vụ, nói: "Nếu cụ đi nam, ở Huế nếu có xẩy ra việc ǵ, không ai chịu trách nhiệm". Ông Hồ Tá Khanh, bộ trưởng bộ kinh tế, đưa thư nói đại ư: "Phong trào Việt Minh mạnh lắm, nội các Trần Trọng Kim nên thôi đi, để họ làm việc may ra họ cứu được nước". Tôi nói: "Sự tôi thôi, th́ tôi đă dự định rồi, nhưng để lấy lại đất Nam Bộcho trọn công việc của ḿnh, tôi thôi ngay".  Tôi thấy việc đi nam có nhiều sự cản trở, trong nội các không có ḥa khí như lúc đầu, và có lắm chuyện nhỏ mọn không muốn nói ra, làm tôi mất cả ḷng hăng hái làm việc, thành ra đến ngày mùng 8 tháng tám tôi vẫn không đi nam được. Tổng tư lệnh Nhật ở Hà Nội vào Sài g̣n không thấy tôi, điện ra dục. Tôi điện vào xin cứ cho lấy lại nam bộ, tôi không phải vào Nam nữa.
Được tin người Nhật ưng thuận, và lúc ấy có ông Nguyễn Văn Sâm lănh tụ đảng Quảng Xă, vừa ở Sài G̣n ra Huế. Tôi vào tâu vua Bảo Đại, xin cử ông Sâm làm Nam Bộ Khâm Sai. Ngày 14 tháng tám năm 1945, ông Sâm được sắc chỉ bổ vào Nam.
Ông Nguyễn Văn Sâm đi rồi, tôi cho công việc làm của tôi như thế tạm xong. Tôi nói tạm xong, v́ lúc ấy tôi tưởng Nhật khéo léo lắm cũng chỉ được năm bảy tháng nữa là cùng, rồi ra quân Đồng Minh kéo lên Đông Dương, những việc đă làm đó, ai kể vào đâu. Song dù sao nó cũng thành cái hằn, cái nếp, thành một việc đă có rơ ràng, theo t́nh thế chính trị, người ta không thể xóa bỏ hẳn đi được.
Việc lấy lại đất Nam Bộ xong, tôi vào tâu vua Bảo Đại, xin cho tôi từ chức. Ngài nói: "Ông đang làm được việc, sao lại xin thôi, và ông thôi lấy ai thay". Tôi tâu tŕnh lên mấy người, ngài tỏ vẻ không thuận, bảo: "Các ông hăy tạm làm việc, chờ đến khi t́m được người ra lập nội các hăy thôi".
Lúc ấy tôi như cất được gánh nặng, nhưng t́m ai thay? Tôi nghĩ nên t́m những người thuộc về các đảng phái như Ngô Đ́nh Diệm, Nguyễn Xuân Chữ, Lê Toàn, Tạ Thu Thâu, Hồ Hữu Tường, Đặng Thái Mai v...v... đă có tiếng hoạt động về chính trị, để vào lập nội các mới. Tôi điện đi các nơi mời những người ấy vào Huế, nhưng sợ một bức điện không được rơ, tôi nhờ ông Phan Anh ra Bắc và ông Hồ Tá Khanh vào nam gặp mọi người và nói chuyện cho rơ đuôi đầu. Nhưng ông Phan Anh ra đến vùng Phủ Diễn bị quân Việt Minh bắt giữ lại, ông Hồ Tá Khanh vào đến Quảng Ngăi cũng bị giữ lại. Đang lúc ấy được tin nước Nhật Bản bị bom nguyên tử không chịu nổi phải xin hàng.
Vua Bảo Đại gọi tôi vào nói: "Trong lúc rối loạn như thế này, các ông hăy lập ra lâm thời chính phủ để đợi xem t́nh thế biến đổi ra sao đă". Tôi bất đắc dĩ phải tạm ở lại. Lâm thời chính phủ vừa làm việc mấy ngày, ông Phan Kế Toại điện vào xin từ chức. Lúc ấy bọn ông Nguyễn Xuân Chữ, Trần Văn Lai xin lập ủy Ban Cứu Quốc.
Chính phủ nhận lời. Cách hai ngày sau, ngày 19 tháng tám, các công chức ở Hà Nội nghe bọn Việt Minh xúi tổ chức cuộc biểu t́nh. Đảng Việt Minh nhân cơ hội ấy chiếm lấy Bắc Bộ. Được mấy ngày ông Hồ Chí Minh về làm chủ tịch chính phủ lâm thời. Các đoàn thể thanh niên và các người trí thức ở bắc bộ điện vào Huế xin vua Bảo Đại thoái vị và nhường cho Hồ Chí Minh.
Trong t́nh thế nguy ngập như thế, ở Huế c̣n có người bàn sự chống cự. Tôi muốn biết rơ sự thực, liền gọi trung úy Phan Tử Lăng người đứng coi đoàn thanh niên tiền tuyến ở Huế, hỏi xem có thể trông cậy bọn ấy được không. Trung úy Trương Tử Lăng nói: "Tôi có thể nói riêng về phần tôi th́ được. C̣n về phần các thanh niên tôi không dám chắc".
Bọn thanh niên tiền tuyến trước rất nhiệt thành nay c̣n thế, huống chi những lính bảo an và lính hộ thành tất cả độ vài trăm người; những lính để canh giữ công sở, súng ống không ra ǵ, đạn dược không đủ, c̣n làm ǵ được, cũng bi. Việt Minh tuyên truyền xiêu ḷng hết cả rồi. Lúc ấy chỉ c̣n cách lui đi là phải hơn cả.
Tôi vào tâu vua Bảo Đại: "Xin ngài đừng nghe người ta bàn ra bàn vào. Việc đă nguy cấp lắm rồi, ngài nên xem lịch sử của vua Louis XVI bên Pháp và vua Nicholas II bên Nga mà thoái vị ngay là phải hơn cả. V́ dân ta đă bị bọn Việt Minh tuyên truyền và đang hăng hái về việc cách mệnh như nước đang lên mạnh, ḿnh ngăn lại th́ vỡ lở hết cả. Ḿnh thế lực đă không có, bọn Việt Minh lại có dân chúng ủng hộ, nên để cho họ nhận lấy trách nhiệm bảo vệ nền độc lập của nước".
Vua Bảo Đại là ông vua thông minh, hiểu ngay và nói: "Trẫm có thiết ǵ ngôi vua đâu, miễn là bọn Việt Minh giữ được nền tự chủ của nước nhà là đủ. Trẫm muốn là người dân của một nước độc lập c̣n hơn làm vua một nước nô lệ".
Nhờ ngài có tư tưởng quảng đại nên có tờ chiếu thoái vị. Khi tờ chiếu ấy tuyên bố ra, nhân dân có nhiều người ngậm ngùi cảm động, nhưng lúc ấy phần t́nh thế nguy ngập, phần sợ hăi, c̣n ai dám nói năng ǵ nữa. Đến bọn thanh niên tiền tuyến, người chính phủ tin cậy cũng bỏ theo Việt Minh, bọn lính hộ thành của nhà vua cũng không nghĩ đến nữa. C̣n các quan cũ lẫn nấp đâu mất cả. Thật là t́nh cảnh rất tiều tụy. Nếu không mau tay lui đi, tính mệnh nhà vua và hoàng gia chưa biết ra thế nào.
Lúc bấy giờ người Nhật có đến bảo tôi: "Quân đội Nhật c̣n trách nhiệm giữ trật tự cho đến khi quân Đồng Minh đến thay. Nếu chính phu? VN công nhiên có lời mời quân Nhật giúp, quân Nhật c̣n có thể giữ trật tự". Tôi nghĩ quân Nhật đă đầu hàng, quân Đồng Minh sắp đến, ḿnh nhờ quân Nhật đánh người ḿnh c̣n nghĩa lư ǵ nữa, và lại mang tiếng "cơng rắn cắn gà nhà". Tôi từ chối không nhận. Sau thấy những người ở ngoài không biết rơ t́nh thế nói: lúc ấy giá chính phủ không lui vội, t́m cách chống cự lại, Việt Minh không làm ǵ được, v́ họ không có binh lực ǵ cả. Về đường binh lực, lúc ấy Việt Minh không không có ǵ thật. Nhưng cái phương lược của họ đánh bằng tuyên truyền, bằng lối quỉ quyệt lừa dối để lôi kéo dân chúng đi theo, chứ không đánh bằng binh khí. Sự tuyên truyền của họ đă có ngấm ngầm từ lâu trước khi quân Nhật đảo chính chứ không phải bây giờ mới có. Ḿnh đem một vài trăm người trông cậy được ra chống với mấy vạn người toàn thanh niên thuyền thợ và đàn bà trẻ con, lại có những người Việt Minh táo tợn đứng sau lưng xui khiến, chống sao được? Chẳng qua chỉ gây một cuộc đổ máu vô ích, cốt chỉ bảo cho Việt Minh chớ có cướp phá. Ḿnh đă mở cửa mời họ c̣n đánh phá ǵ nữa. Lúc bấy giờ chúng tôi nghĩ: họ đă thắng thế, dù sao họ cũng lo đến sự kiến thiết của nước nhà, nên chúng tôi mong ít có sự phá hại.  Việt Minh đă lên cầm quyền, vua Bảo Đại đă thoái vị, tôi ra ở nhà đă thuê từ trước tại làng Vĩ Dạ gần Huế. Được mấy ngày, Việt Minh vào đưa vua Bảo Đại, bấy giờ gọi là công dân Vĩnh Thụy, ra làm Tối Cao Cố Vấn ở Hà Nội để dễ quản thúc.
Sau thấy có người, hoặc v́ tuyên truyền, hoặc v́ không biết rơ sự thực nói: Chính phu? Trần Trọng Kim là một chính phủ bù nh́n, ư nói là chúng tôi ra làm việc để bọn Nhật sai khiến. Tôi dám cả tiếng bác lời nói đó.  Ngay từ lúc đầu, khi mới lập xong nội các, tôi đi với