VN tham nhũng với 2,6 điểm, thứ 102 trong 146 nước

VB

Tham nhũng ở Việt Nam tới mức độ nào? Sau đây là cuộc phỏng vấn tổ chức Transparency International (Minh Bạch Quốc Tế) do đài phát thanh RBB Multikulti thực hiện như sau.
Vấn đề tham nhũng gần đây đang trở thành tâm điểm của nhiều diễn đàn quốc tế cũng như các chương trình nghị sự toàn cầu và của nhiều quốc gia. Ngày 9 tháng 12 năm 2003 là ngày ra đời Công Ước Quốc Tế Về Chống Tham Nhũng của Liên Hiệp Quốc. Ngày 9 tháng 12 cũng đã được Liên Hiệp Quốc tuyên bố là Ngày Thế Giới Chống Tham nhũng.
Tại Việt Nam, vấn đề tham nhũng hiện cũng đang được thảo luận sôi nổi trong các phiên họp quốc hội và thu hút nhiều sự chú ý của đông đảo các tầng lớp xã hội. Có lẽ không ai có thể phủ nhận rằng tham nhũng đã và đang là quốc nạn, đe dọa nghiêm trọng sự phát triển bền vững của Việt nam. Báo cáo phát triển Việt Nam năm 2005 của Ngân hàng thế giới dành hẳn một chương về vấn đề này. Tham nhũng cũng là một trong những nội dung chính của Hội nghị thường niên nhóm tư vấn các nhà tài trợ, tổ chức tại Hà Nội ngày mùng 1 mùng 2 tháng 12 năm nay.  Trong năm 2004 Việt nam bị xếp hạng đứng thứ 102 trong số 146 nước trên thế giới trong chỉ số quan sát tham nhũng của tổ chức Transparency International (tổ chức Minh Bạch Quốc Tế). Đây là tổ chức phi chính phủ đầu tiên trên thế giới lấy việc chống tham nhũng làm tôn chỉ hoạt động của mình và đã góp phần quan trọng vào việc nâng cao nhận thức về tham nhũng trên toàn cầu. Tổ chức này đặt trụ sở chính tại Berlin thủ đô nước Đức và có chi nhánh hoạt động tại 85 nước trên thế giới.

 M: Xin cảm ơn bà .

( Transparency International, Alt Schưnhausen Str. 44, 10119 Berlin, www.transparency.de  < http://www.transparency.de >) Để tìm hiểu về vấn đề tham nhũng và chống tham nhũng tại Việt nam, cộng tác viên Tô Anh của ban Việt ngữ đài phát thanh RBB Multikulti ở Berlin (www.multikulti.de < http://www.multikulti.de >) đã phỏng vấn bà Lisa Prevenslik-Takeda, phụ trách khu vực châu á Thái Bình Dương của tổ chức Minh BạchQuốcTế. (Bài phỏng vấn này đã phát thanh vào ngày 09.12.2004)

M: Trước tiên, xin bà cho biết, tại sao tổ chức Minh Bạch Quốc Tế lại đặt trụ sở chính ở Berlin thủ đô nước Đức?
L: Tại sao lại không chứ...(cười)! Nó có thể ở bất cứ đâu. Nhưng thực ra người sáng lập tổ chức này từ 11 năm trước là ông Peter Eigen. Hồi đó ông ấy sống ở Berlin và ý tưởng thành lập được nung nấu trong bếp nhà ông ấy, nơi ông ấy cùng với các đồng nghiệp của mình thảo luận về cách thức xây dựng một tổ chức như thế này. Và vậy tự nhiên là tổ chức Minh Bạch Quốc Tế được ra đời ở Berlin.
Ông ấy là người Đức. Trước đây ông ấy làm việc cho Ngân Hàng Thế Giới, sau đó không làm nữa vì ông ấy không thoả mãn với cách thức giải quyết vấn đề tham nhũng của Ngân Hàng Thế Giới. Hồi đó họ hầu như chẳng coi tham nhũng là một vấn đề quan trọng. Điều này bây giờ đã thay đổi nhiều. Song hồi đó ông Eigen thấy cần thiết phải đương đầu với vấn đề này một cách thích đáng và 10 năm qua tổ chức này đã lớn mạnh và cho thấy sự cần thiết phải có một cơ quan giám sát và chống tham nhũng.

M: Thưa bà, Ngày Thế Giới Chống Tham Nhũng đầu tiên được tổ chức vào ngày 912 năm nay. Liên Hiệp Quốc cũng như Ngân Hàng Thế Giới đều lên tiếng cảnh báo về nguy cơ tham nhũng. Vì sao tham nhũng lại được chú ý nhiều đến thế?
L: Tham nhũng hiển nhiên là một vấn đề kinh tế xã hội hàng đầu của nhiều nước. Nó là một trong những nguyên nhân chính kìm hãm sự phát triển, là lý do tại sao các nước này còn phải vật lộn với nghèo đói.
Tham nhũng gây tác hại với doanh nghiệp, với nhà nước, và tất nhiên là đối với người dân. Nó là một sự vi phạm nhân quyền bởi vì những người nghèo phải hối lộ thì mới có được những dịch vụ xã hội vốn là những quyền con người rất cơ bản. Tham nhũng làm nản lòng doanh nghiệp vì họ phải hối lộ để có được hợp đồng hay thành công trong một môi trường kinh doanh nhất định.  Tham nhũng làm ảnh hưởng tới chất lượng của hệ thống chính phủ, vì số tiền bị tham nhũng lẽ ra có thể đầu tư thêm vào giáo dục hay hệ thống pháp lý. Xưa nay người ta thường định nghĩa tham nhũng bằng việc hối lộ các quan chức nhà nước hay chính trị gia. Theo cách định nghĩa của chúng tôi thì tham nhũng là việc lạm dụng quyền lực để phục vụ vào mục đích cá nhân. Như thế tham nhũng có nghĩa rộng hơn và bao gồm cả khu vực tư nhân. Ta có thể thấy nhiều người tham gia vào mạng lưới tham nhũng và làm cho nhiều người khác bị thiệt hại. Số tiền bị lạm dụng mà lẽ ra có thể sử dụng vào các hoạt động tạo ra của cải cho xã hội trong cả khu vực nhà nước, tư nhân và xã hội dân sự là vô cùng lớn.
Ngân hàng thế giới ước tính con số này vào khoảng 1 ngàn tỉ đô la Mỹ. Đó là một con số khổng lồ.
M: Trong chỉ số quan sát tham nhũng năm nay của tổ chức Minh Bạch Quốc Tế, Việt nam chỉ được 2,6 điểm, thể hiện mức độ tham nhũng còn lan tràn. Vậy tổ chức Minh Bạch Quốc Tế đã sử dụng cơ sở nào để đi đến kết luận như vậy? L: Về chỉ số quan sát tham nhũng, thực ra không phải chúng tôi cho điểm mà nó là một chỉ số dựa trên các khảo sát do các tổ chức khác nhau tiến hành. Chúng tôi sử dụng tới 18 khảo sát khác nhau để xác lập thông tin về tham nhũng ở các nước và ít nhất phải có 3 khảo sát cho mỗi nước.
Với 2,6 điểm Việt nam nằm ở vị trí thứ 102 trong 146 nước trên thế giới, và bởi vì 11 khảo sát khác nhau được sử dụng cho Việt nam, nên có thể khá tin tưởng vào sự chính xác của chỉ số này, càng có nhiều khảo sát thì mức độ chính xác càng cao. Theo 11 khảo sát này thì chỉ số của VN nằm giữa 2.3 và 2.9. Tuy nhiên một điểm cần lưu ý là chỉ số này chủ yếu sử dụng những khảo sát hướng vào khu vực tư nhân tìm hiểu mức độ ảnh hưởng của tham nhũng tới các doanh nghiệp.
Câu hỏi khảo sát đặt ra với các doanh nghiệp là khả năng để họ phải hối lộ để có được một hợp đồng nằm ở mức nào? Và khoản tiền hối lộ là bao nhiêu? Chỉ số này là một công cụ hữu hiệu giúp các doanh nghiệp quyết định về việc mình có đầu tư vào một nước nào đó không.
Nhiều chính phủ rất quan tâm tới chỉ số này, bởi nó có thể ảnh hưởng tới lượng đầu tư trực tiếp vào nước họ. Tôi cũng không chắc lắm về quan điểm của các doanh nghiệp trong nước, song với các doanh nghiệp nước ngoài thì Việt nam được coi là một môi trường kinh doanh có tham nhũng khá phổ biến.
M: Vì sao tham nhũng lại phổ biến ở Việt nam? L: Khó mà có thể sử dụng giải thích ở một nền kinh tế này để áp dụng cho một nền kinh tế khác. Tôi có thể nêu lên một số lý do mà các báo cáo và nghiên cứu về Việt nam đã đưa ra.
Một số người cho rằng sự chuyển đổi nhanh chóng ở Việt nam tạo ra nhiều cơ hội tham nhũng và Việt Nam không được chuẩn bị trước để có thể đương đầu với nó kịp thời, khi nền kinh tế được mở cửa với những quy tắc mới và mọi người đều muốn kiếm lợi, kể cả các quan chức nhà nước và các doanh nhân.
Ngoài ra, Việt nam còn có những vấn đề cụ thể liên quan tới tham nhũng, ví dụ về chuyện minh bạch công khai.
ở Việt nam, các vấn đề ngân sách thường rất không minh bạch, ít ra đó là nhận xét từ bên ngoài đối với những gì đang xảy ra ở nước các bạn. Đó cũng là một nguồn gốc làm tham nhũng sản sinh, bởi vì nếu bạn ở trong một vị trí công mà bạn không bị yêu cầu phải công khai ngân sách thì bạn có thể cho nó chạy vòng quanh, sử dụng nó cho lợi ích của riêng bạn.
Và tất nhiên có những vấn đề trong cách thức tổ chức hệ thống của Việt nam, cách thức phân bố quyền hạn và quyền quyết định. Việc những người phụ trách việc kiểm soát và phân bổ ngân sách chịu trách nhiệm như thế nàovà với ai và liệu có một cơ quan độc lập giám sát việc sử dụng ngân sách của những người này hay không, dường như vẫn là những vấn đề mà Việt nam cần phải giải quyết.
Ngoài ra việc phanh phui những vụ việc tham nhũng lớn cũng làm cho người dân cảm nhận được rõ hơn về mức độ tham nhũng ở đất nước mình. Đương nhiên là cuối cùng thì vẫn tuỳ thuộc vào quan điểm của người dân về mức độ tham nhũng của chính phủ nước họ và khả năng của họ trong việc khiến cho chính phủ của mình phải chịu trách nhiệm và giải trình trước họ.
M: Một số người cho rằng tham nhũng đôi khi cũng có tác dụng, nó giúp người ta vượt qua được những sự cứng nhắc và thiếu hiệu quả trong bộ máy hành chính và vì thế thúc đẩy sự phát triển. Mặc dù tham nhũng lan tràn nhưng Việt nam vẫn đạt được những thành tựu đáng kể về phát triển và giảm nghèo trong thập kỷ qua. Vậy tại sao Việt nam lại cần phải chống tham nhũng?
L: Có 2 mặt để nhìn nhận vấn đề này. Một mặt, đối với những khoản hối lộ nho nhỏ để có được một hợp đồng hay một lợi ích nào đó. Thoạt nhìn chúng có thể chẳng đáng là bao, song chắc chắn sẽ tích tụ lại và trở thành những khoản tiền rất lớn so với người ta tưởng. Và nguy hiểm hơn, nó trở thành một cái vòng luẩn quẩn, khi nó đã trở thành thông lệ thì việc người ta hối lộ sẽ được trông chờ. Một số người có thể trả khoản hối hộ đó, thế còn những người không thể thì sao? Lấy ví dụ có thể những công ty lớn từ nước ngoài vào sẽ có khả năng trả những khoản tiền đó trong khi những công ty nhỏ trong nước sẽ bị gạt ra. Điều đó không chỉ không tốt mà còn là một sự bất công.
Mặt khác, việc sử dụng lý lẽ đó để biện hộ cho việc tham nhũng là không thể chấp nhận được. Điều đáng sợ là những khoản tiền hàng tỉ đô la bị rò rỉ ra nước ngoài thông qua việc đấu thầu cho các dự án công. Điều này chắc chắn không thể không ảnh hưởng tới sự phát triển ở Việt nam. Và biết đâu, nếu không có tham nhũng thì Việt nam đã phát triển nhanh hơn và có chất lượng hơn so với hiện tại, đồng thời nghèo đói có thể đã giảm bớt  hơn nhiều, vì Việt nam là một đất nước có tiềm năng rất lớn.
M: Trong Báo cáo tham nhũng toàn cầu năm nay của tổ chức Minh Bạch Quốc Tế có cho rằng các nước sản xuất dầu khí là những nước đặc biệt có nguy cơ tham nhũng. Tại sao lại như vậy? Và cũng liên quan tới câu hỏi này, gần đây VN đã phanh phui một số vụ tham nhũng lớn trong ngành dầu khí. Vậy VN cần phải làm gì trong lĩnh vực này? L: Thực ra trên toàn thế giới thì ngành xây dựng là ngành có nhiều tham nhũng nhất. Ngành dầu khí và khai thác mỏ đứng thứ hai và thứ ba về mức độ tham nhũng.
Như vậy là không chỉ ở VN mà còn ở nhiều nước khác trên toàn thế giới. Lý do nằm trong cơ cấu hệ thống của các ngành này, có những thông tin mà họ không phải công bố vì lý do an ninh hay bí mật quốc gia. Nói tóm lại là càng thiếu sự minh bạch thì càng đẻ ra tham nhũng.
Điều các bạn có thể làm, như tôi đã nói, là phải tạo ra sự minh bạch công khai và có cơ chế để buộc những người chịu trách nhiệm trong các ngành này giải trình về việc sử dụng số tiền mà họ quản lý với dân chúng. Có một số công cụ đơn giản mà Tổ chức minh bạch quốc tế đang quảng bá, ví dụ một công cụ gọi là Integrity Pact (tạm dịch là Thoa? Thuận Trung Thực). Đó là một dạng hợp đồng trong đó các công ty tham gia vào một quá trình đấu thầu phải ký vào một thoả thuận trong đó tuyên bố họ sẽ không hối lộ và nếu một bên nào vi phạm bị phát hiện thì không chỉ bị loại khỏi quá trình đấu thầu mà còn phải nộp phạt. Đây là một cách bạn có thể phát hiện các trường hợp tham nhũng trong khu vực mua sắm đấu thầu công, là một khu vực cũng có nhiều tham nhũng.Một điều nữa là tham nhũng không chỉ có trong chính quyền trung ương mà cả ở địa phương, và ở một số nước thì chính quyền địa phương không bị giám sát nhiều như chính quyền trung ương. Và vì thế các nỗ lực không nên chỉ tập trung ở chính quyền trung ương mà chính quyền địa phương cũng nên được trao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm. Đặc biệt là ở những địa phương có hoạt động khai thác dầu và mỏ là những nơi thường có mức độ tham nhũng lớn nhưng thường bị bỏ qua. Như vậy việc cần làm là sử dụng các công cụ để phòng ngừa tham nhũng trong các lĩnh vực này đồng thời nâng cao nhận thức trong dân chúng, một việc mà chính phủ có thể làm một cách dễ dàng.
Cũng đáng chú ý là chính phu? Việt Nam đã ký Kế Hoạch Hành Động Chống Tham Nhũng trong khối các nước sản xuất dầu khu vực châu á Thái Bình Dương vào tháng 6 năm nay, và cũng đã ký Công Ước Quốc Tế Về Chống Tham Nhũng của LHQ năm ngoái. Hai sự kiện này là rất đáng kể, nó thể hiện cam kết chính trị mạnh của Việt nam đối với việc này, đó là điều kiện quan trọng để thực hiện các biện pháp chống tham nhũng cụ thể. Cam kết này rất đáng hoan nghênh.
M: Liên quan tới các biện pháp chống tham nhũng, gần đây ở Việt nam người ta bàn bạc nhiều về việc thiết lập một cơ quan chống tham nhũng. Ý kiến của bà về việc này như thế nào?
L: Tôi cũng không theo dõi được cuộc thảo luận này, song về các cơ quan chống tham nhũng thì có nhiều kinh nghiệm khác nhau của các nước. Ví dụ ở Hồng Kông, Thái Lan, Singapore, Malaysia, Hàn Quốc. Một trong những vai trò rất quan trọng của các cơ quan chống tham nhũng là thực hiện các chương trình giáo dục và nâng cao nhận thức. Chẳng hạn tôi biết cơ quan chống tham nhũng của Hồng Kông hoạt động rất có hiệu quả, họ cung cấp nhiều tài liệu và thông tin cho các công ty lớn, cho học sinh, thậm chí cả trẻ em mẫu giáo, cho cán bộ trong khu vực nhà nước. Họ thiết kế cả trò chơi điện tử và cung cấp thông tin qua mạng internet, nói chung là với rất nhiều hình thức khác nhau để giáo dục. Và đề cập tới những tình huống xung đột về lợi ích vẫn xảy ra hàng ngày, chẳng hạn bạn có một người em gái sắp đi phỏng vấn xin việc ở một chỗ mà bạn quen người phỏng vấn, vậy bạn có nói trước đôi lời với người bạn đó để em gái bạn được lợi thế hơn.
Tuy nhiên một điều kiện chủ chốt để các cơ quan này có thể hoạt động thực sự hiệu quả là họ phải có quyền được truy tố, rất nhiều cơ quan chống tham nhũng của các nước không có quyền này. Trường hợp ở Hồng Kông là có, song ở các nước khác trong khu vực, ví dụ ở Hàn Quốc là không. Họ có quyền được điều tra và đưa ra các vụ việc một cách khách quan. Song khi mà việc truy tố lại được thực hiện bởi một bộ nào đó, ví dụ bô. Tư Pháp, thì tính chất độc lập của cơ quan này đã bị mất đi. Thực tế cho thấy là có nhiều cơ quan chống tham nhũng của các nước đã bị làm yếu đi bởi yếu tố này và vì thế nó cần được cân nhắc.
Một điều nữa là cần có đủ điều kiện tài chính cho các cơ quan này để họ đảm bảo được tính chất độc lập và thực hiện các hoạt động giáo dục của mình. Theo như tôi biết thì Hồng Kông đã đầu tư rất nhiều tiền vào cơ quan chống tham nhũng của họ.
M: Bà nói rằng nâng cao nhận thức là một việc rất quan trọng, nhưng cũng có những người nói rằng, thực ra  nhận thức không phải là vấn đề, thường thì người ta đã nhận biết về sự tồn tại của tham nhũng, nhưng vấn đề là ở chỗ người ta có muốn giải quyết hay đấu tranh với nó hay không? Vậy bà nghĩ như thế nào về nhận định này?
L: Có thể nói như thế. Đúng là chúng ta không chỉ muốn biết là mình có bệnh gì mà còn muốn biết làm thế nào để có thể khỏi bệnh. Và chính vì thế mà việc nâng cao nhận thức có vai trò quan trọng trong việc tăng cường hiểu biết về cách thức phòng chống tham nhũng, để mọi người biết rằng có những công cụ thực sự hữu hiệu để chống tham nhũng. Và nếu như các tổ chức phi chính phủ hay các cơ quan nhà nước ở Việt nam quan tâm, thì chúng tôi rất sẵn sàng hợp tác. Hiện tại trong khu vực chúng tôi cũng đang có một số chi nhánh hoạt động khá tích cực và có bề dày kinh nghiệm trong việc phổ biến và áp dụng các công cụ chống tham nhũng.
M: Vì sao mà Tổ chức Minh bạch quốc tế chưa có một chi nhánh tại Việt nam, mặc dù con số các chi nhánh ở các nước khác đã lên tới 85?
L: Thông thường chúng tôi hợp tác với xã hội dân sự, thường là các tổ chức phi chính phủ và bản thân chúng tôi cũng là một tổ chức phi chính phủ. Mặc dù vậy Trung quốc có lẽ cũng tương tự như ở Việt nam, vị thế của các tổ chức phi chính phủ có lẽ cũng giống nhau, và vì thế chúng tôi không có một chi nhánh ở đó, mà chủ yếu hợp tác với các viện nghiên cứu ở Bắc Kinh để góp phần đẩy mạnh phòng trào chống tham nhũng. Đồng thời chúng tôi cũng làm việc với các bộ ngành để quảng bá các công cụ chống tham nhũng. Chính phủ Trung quốc cũng đã thể hiện quyết tâm chính trị trong việc chống tham nhũng và họ cũng sẵn sàng hợp tác với Tổ chức Minh Bạch quốc tế. Đối với Việt nam thì cho tới nay chúng tôi vẫn chưa biết là có thể hợp tác với ai và cách thức hợp tác thế nào, mặc dù chúng tôi rất sẵn sàng.
Và như tôi đã nói, nhân đây tôi cũng muốn đưa ra một lời thỉnh cầu là chúng tôi rất muốn được hợp tác với VN trong lĩnh vực chống tham nhũng, nhưng chỉ khi chúng tôi hiểu được cách thức thực hiện được những điều trên. Tôi cũng nhấn mạnh rằng Minh bạch quốc tế lấy việc hợp tác xây dựng làm nguyên tắc hoạt động của mình. Chúng tôi rất muốn hợp tác với xã hội dân sự, giới doanh nghiệp và với các chính phủ để chống tham nhũng. Một việc rất rõ là để có thể hỗ trợ sự thay đổi trong một công ty, hoặc trong một đất nước, thì tinh thần hợp tác là hết sức quan trọng, và chúng tôi luôn cố gắng cùng làm việc trên tinh thần này chứ không trực tiếp chỉ mặt chỉ tên..(cười) những kẻ tham nhũng.