Đất Việt

NHÂN XEM PHIM THE PASSION OF CHRIST TÌM HIỂU CÁI CHẾT ĐAU ĐỚN OAN NGHIỆT CỦA NHÀ CÁCH MẠNG XÃ HỘI JESUS CHRIST.
CÁI CHẾT CỦA SOCRATE VÀ JESUS CHRIST GIỐNG NHAU Ở ĐIỂM NÀO ?
 AI LÀ NGƯỜI ĐÃ LẬP RA ĐẠO THIÊN CHÚA?
NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH CÁC ĐẠO CHÍNH THỐNG (ORTHODOXE), TIN LÀNH , ANH QUỐC GIÁO...

ĐẶNG VĂN NHÂM

 HÀNH ĐỘNG CÁCH MẠNG XÃ HỘI CỦA JESUS CHRIST
 
     Khoảng vài năm đầu (4 hoặc 5 năm. Có sách ghi: 6 năm) trước công nguyên, dưới triều đại vua Hérode, một hài nhi Do Thái, tên Yehoshuha, hay còn gọi là Joshua, con một người thợ mộc, tên Joseph, và vợ là bà Marie (lúc bấy gìơ mới 15 tuổi), đã ra đời trong một ngôi làng nhỏ bé ở Judée, tại Bethléem, thuộc Galilée. Hài nhi này đã được thánh Jean-Baptiste rửa tội trên sông Jordan, và ngầm báo bằng mảnh da cừu là đấng tân cứu thế (nouveau Messie). Về sau, quả nhiên hài nhi đó trở nên Jésus Christ, và đã trưởng thành trong một hoàn cảnh không mấy sáng sủa. Vì lúc bấy giờ vùng này đang bị  quân xâm lăng La Mã cai trị.
     Cũng trong năm thứ 4 trước TC, vua Hérode băng hà; nhưng hoàng đế Auguste cuả La Mã, ở Rome, đã không chấp nhận cho  con trai của Hérode là Hérode Antipas kế vị xưng vương, mà chỉ ban cho chức thủ hiến bộ bốn (tétrarque),[ thuộc chế độ cai trị chia ra 4 vùng (Tétrarchie)].
 
     Trong thời kỳ này, nhà cầm quyền La Mã đã bày ra rất nhiều loại sưu cao, thuế nặng. Thậm chí đến thời Hadrien (117), nhà cầm quyền La Mã còn cấm tục cắt da bọc qui đầu và khép hành động cắt da bọc qui đầu vào tội hình sự nghiêm trọng, bày ra các loại thuế vụ vô hạn định...Theo một số tài liệu biên niên sử, viên thái thú La Mã thời bấy giờ còn ngỏ ý tiếc rẻ thốt ra câu:...ne pouvoir taxer lair que les Juifs respirent (...không thể đánh thuế không khí bọn Do Thái hít thở), đã khiến nhiều gia đình phải  bán cả con cái đi để lấy tiền nộp thuế!  
    Về mặt tín ngưỡng của dân Do Thái, Du Già giáo, thờ độc thần tuyệt đối đang phải đương đầu gay gắt với chủ trương đa thần phóng khoáng của quân chiếm đóng. (Nên biết, người La Mã và Hy Lạp chủ trương đa thần, nhưng không xác định chủ thuyết, không lập giáo qui, không soạn giáo điều. Tính đa thần nằm gọn trong các truyện thần thoại). Trong không khí đó, giới giàu có không còn quan tâm nhiều đến vấn đề tôn giáo nữa. Chẳng mấy ai chịu bỏ tiền của ra đóng góp vào việc xây dựng thêm các nhà giảng Sinagogue.
     Năm thứ 21, thủ hiến bộ bốn Hérode Antipas thiết lập một thủ đô mới, ở Tiberiade, lộng lẫy, huy hoàng hơn Jérusalem, nhưng tất cả những người Do Thái sùng đạo đều không chịu đặt chân đến nơi đó, vì thành phố này đã xây dựng trên một nghĩa địa.
    Năm thứ 26 trước TC, viên tân thái thú La Mã, Pontius Pilatus, được cử đến, thay thế cho Gratius, cai trị dân Do Thái, với toàn quyền hành động về mọi mặt : chính trị, thuế vụ, an ninh cảnh sát, và xử án.
    Trong tình cảnh bức bách nghiệt ngã như thế, tinh thần quần chúng căng thẳng và giao động tột độ. Mọi người đều có tư tưởng chống sự xa xí,và không sản xuất của giới giáo sĩ (Rabbins), chống hành động bất công của các toà án, chống lại hành vi bóp nặn, trấn lột dã man của bọn quan chức thuế vụ (fermiers généraux) tay sai cuả La Mã, và chống lại cả sự áp bức của quân chiếm đóng La Mã. Tự nhiên lòng người ngày càng thêm nôn nóng mong chờ sự xuất hiện của một đấng Cứu Thế (Messie).
     Năm này đúng là năm Jésus mới được 30 tuổi, vừa khởi sự đi giảng đạo, và qui tụ tín đồ trong vùng Bắc Palestine. Dĩ nhiên, khởi đầu, quan điểm của Jésus đã phải dựa trên căn bản của kinh Torah, luật Moise và tư tưởng của các nhà tiên tri Rabbins Do Thái. Nhưng cung cách hành đạo, cách khuyên bảo và các lời rao giảng của Jésus lại có vẻ mới mẻ, không phù hợp với giáo điều và lề lối truyền thống, nhất là khác hẳn với chủ trương tôn giáo của cả hai phe Do Thái và La Mã, chẳng khác nào như một người đề xướng tư tưởng cải cách tôn giáo và canh tân xã hội, càng làm cho không khí đối chọi về đức tin giữa các phe thêm căng thẳng, nặng nề hơn. Ngoài ra, Jésus còn tuyên xưng là người đã thụ nhiệm nghĩa vụ thiêng liêng do Thượng Đế, chính là cha của ngài, đã ban cho (như một Messie?), để kêu gọi mọi người hãy thương yêu nhau, như thương yêu chính bản thân của mình. Hơn thế, ngài còn rao giảng về tính cách hư ảo, vô thường của sự giàu sang, và nhất là đã tỏ ra can đảm hơn mọi đồng đạo Du Gìa Do Thái, dám đứng lên kêu gọi quần chúng chống lại chính sách sưu cao, thuế nặng bằng các phương thức hoà bình, bất bạo động.
    Ngoài ra, ngài còn rao truyền đã thụ nhiệm thánh lịnh của Thượng Đế chống việc bóc lột người nghèo bằng cách cho vay nặng lãi, và xua đuổi bọn người bày hàng ra buôn bán ngay trên sân  trước cuả giáo đền Temple, và báo trước cho biết ngôi giáo đền ấy sẽ bị triệt hạ lần nữa...
     Như vậy, Jésus càng làm gia tăng thêm lòng thù hận của các nhà lãnh đạo tôn giáo trong cả nước. Tất cả đồng thanh phủ nhận vai trò con trời, một loại messie , sứ gỉa Thượng Đế, của Jésus.
Từ đó sợi dây oan nghiệt của định mệnh càng trói buộc Jésus chặt hơn nữa, khi ngài dùng trực cảm đẩy mạnh tinh thần tín ngưỡng của quần chúng lên đến mức sôi sục cao độ bằng câu: Kẻ nào không thương yêu anh em của mình mà mình đã thấy biết, lại nói yêu thương Thượng Đế mà nó không từng thấy biết là một kẻ nói láo... (celui qui naime pas son frère quil voit et dit aimer Dieu quil ne voit pas est un menteur...) (1 Jean 4. 18, 20).
    Câu này đã thực sự xúc phạm nặng nề đến thói đạo đức gỉa truyền thống của giới giáo sĩ Du Gìa và chủ trương độc tôn một ông trời duy nhất, gọi là Elôhim hay Jéhova, Jahweh...của đạo Du Già, nên Jésus liền bị liệt ngay vào thành phần ly khai, phản đạo. Đó là một bản án tử hình bất thành văn!
    Trước những tư tưởng canh tân, và hành động cách mạng như thế, nhà cầm quyền La Mã và tòa án Do Thái (Sanhédrin) đã tỏ ra rất khó chịu, cố tìm mọi cách để bịt miệng cuả Jésus.
 
    Nơi đây, thiết tưởng cần nhấn mạnh, chúa Jésus vốn mang giòng máu Do Thái thuần túy, nói tiếng araméen một loại ngôn ngữ xê mít (sémitique) rất gần với tiếng Hébreu, và trên căn bản hoàn toàn khác hẳn tiếng Hy Lạp và tiếng La Tinh, đã chịu phép cắt da bọc qui đầu (circoncision) trước 8 ngày sau khi sanh, và xuất thân là một giáo sĩ truyền đạo thuộc cánh hữu phái kinh điển, rất cuồng tín. Tuy ngoại dạng của Jésus không khác gì các vị giáo sĩ Rabbins ở Palestine thời bấy giờ, nhưng tư tưởng mới lạ, táo bạo, thuật dụng ngữ bóng bẩy trong khi giảng đạo, và khả năng thuyết phục mạnh mẽ của ngài trước quần chúng, có thể nói đã đạt đến cực điểm, không một ai trong giới giáo sĩ Du Gìa có thể sánh bằng. Nhưng đáng kể nhất là những hành vi và ngôn từ chống lại đạo Du Gìa, một cách quyết liệt của Jésus. Ngài say sưa đem luật ăn kiêng (cachérout, casher, cascher, cawcher, kasher, kawsher...), có nghĩa: luật ăn thịt gia súc, phân biệt loại gia súc tịnh với bất tịnh, và nấu nướng cho hợp tập tục cổ truyền của Do Thái, ra chê bai diễu cợt  bằng câu: Bất cứ một vật gì thuộc về thực phẩm, từ bên ngoài đem vào cơ thể con người, đều không thể gây nên sự bất tịnh. Bởi những thứ đó không xâm nhập vào con tim, mà chỉ vào bụng, rồi bị phế thải ra ngoài cầu tiêu. Chính những gì xuất phát từ con người mà ra mới gây nên sự bất tịnh. Bởi vì tất cả những tội ác sát nhân, lòng tham tiền, lòng khinh miệt, kỳ thị, đều khởi từ quả tim của con người mà ra, chớ không phải do thực phẩm chúng ta đã ăn vào! (Marc 7.18,23).
    [Nên biết thêm: luật ăn kiêng của Do Thái sau này cũng đã khiến cho những nhà đại trí thức Do Thái lưu vong hải ngoại, như: Freud, Albert Einstein và Spinoza, không sao chấp nhận được! ]
      Ngoài ra, đấng Christ còn phê bình thẳng thừng hành vi  mù quáng của những kẻ hậu duệ của Abraham: Cha các người (Abraham) là loài ác qủi, và các người đã sẵn lòng thực hiện những ước muốn của cha các người (Jean 8,44). Và ngài đã phản bác luật Moise một cách rất linh hoạt bằng câu: Các người biết ông ta đã nói: Mắt đối mắt, răng đối răng. Còn ta, ta bảo các người là không nên kháng cự thô bạo (Vous avez appris quil a été dit: Oeil pour oeil, dent pour dent. Et moi je vous dis de ne pas résister au méchant) (Matthieu 5,38). Khi nói câu đó, hiển nhiên Jésus không có ý muốn bãi bỏ luật Moise hay các nhà tiên tri(Matthieu,17). Nhưng, để thay thế luật hình phạt báo phục (talion) cuả Do Thái bằng biện pháp bất bạo động, Jésus đã tỏ ra nguy hiểm cho Du Già giáo hơn thánh Paul rất nhiều...
     Chính vì những chống đối nguy hiểm đó, (chớ không phải vì Jésus lập ra một tôn giáo khác. Vả chăng, từ thời đó, ai cũng biết: Sau khi Jésus đả chết rồi, đạo TC mới ra đời !) khoảng hai năm sau, Jésus đã phải chuốc lấy cái chết cực kỳ đau thương, thê thảm, thân thể trần trụi, trên cây thập tự gía (không nên gọi là thánh giá!), giữa lúc còn thanh xuân, mới 36 tuổi đời, vào dịp lễ Phục Sinh (Pâque cuả  Do Thái), ngày 7 tháng 4 năm 30 sau công nguyên.
 
    Các phe phái chống Jésus hiệp nhau kết tội Jésus, khiến cho ngài đã bị Ponce Pilate, thái thú thành Judée, xử tội đóng đinh trên thập tự gía theo luật Lã Mã thời bấy giờ. Jésus qua đời tại Jérusalem vào ngày 7. 4. 30.
     Tưởng cũng nên biết thêm, ngày xưa, cách Jésus bốn thế kỷ, thánh triết Socrate, sư phụ của đại hiền triết Platon, tài biện thuyết cũng đã đạt đến mức cực điểm (paroxysme) trong lịch sử văn hoá Hy Lạp, tỏ ý chống bọn cai trị, nên đã bị bọn cầm quyền thành Athène (thủ đô Hy Lạp) huà nhau bịa tạc, kết tội ông đã hủ hoá thanh niên và xúi dục bạo loạn, để kết tội tử hình, cưỡng bách ông phải uống độc dược, chết  trong ngục thất vào năm 70 tuổi.
     Nhìn cái chết của Socrate và Jésus, ta thấy lúc đó thành Athène tuy không bị ngoại nhân cai trị, nhưng bọn cầm quyền địa phương đã cấu kết với nhau, tự tạo ra luật lệ và xử tội kẻ chống đối theo luật riêng của họ, để thoả lòng ghen tức. Ngược lại, khi Jésus bị kết tội, dân Do Thái đã mất quyền tự chủ, nên những kẻ đồng chủng (Do Thái), đồng đạo (Du Gìa) của ngài đã phải dùng đến bàn tay của viên thái thú La Mã, Pontius Pilatus (Ponce Pilate), để triệt hạ đối thủ.
    Dù vậy, chén rượu độc cần (cigue) của Socrate vẫn chẳng khác nào cây thập tự gía treo xác của Jésus.  Hai cái chết này, tuy khác nhau ở hình thức và phương cách, nhưng về nguyên nhân, Jésus cũng như Socrate đã bị người đời bức tử chỉ bởi tri thức và tài năng của hai vị thánh nhân ấy đã đạt đến mực cực điểm siêu phàm.
    Hơn thế, cái chết của Socrate và Jésus còn nói lên một ý nghĩa vô cùng thâm thúy và cực kỳ cay đắng: Đó là lòng ghen tuông, đố kỵ, và sự thù hiềm của những kẻ cầm quyền, cũng như của những kẻ lãnh đạo tôn giáo, đồng chủng đạo đức giả, đang đóng vai trò chủ chốt ngay cả trong tổ chức văn hoá, tôn giáo, luôn mồm rao giảng tình thương, kêu gọi hoà bình, nhân đạo v.v...
    Cái chết đau đớn, đầy bi thảm, cùng với những cảnh tra tấn nhục hình cực kỳ dã man đối với Jésus đã tạo nên mối thương cảm và ngưỡng mộ sâu xa trong lòng mọi người, khiến cho từ đó một tôn giáo mới bắt đầu hình thành.
 
THÁNH KINH THIÊN CHÚA
 
     Jésus qua đời đã không để lại một văn bản nào, cũng như chưa từng tuyên bố khai nguyên đạo Thiên Chúa bao giờ. Các thánh thư gọi là Thánh Kinh (Bible), hay Cựu Ước Kinh (Ancien Testament) đều của đạo Du Gìa (kinh Torah), về sau đã được đọc và diễn dịch theo một bối cảnh và tư tưởng mới.
    Để giải toả ảnh hưởng của Du Gìa giáo, người ta đã cố gắng soạn thêm một bản thánh thư mới, gọi là Tân Ước Kinh (Nouveau Testament), thông báo sự xuất hiện của Jésus, cùng với các tư tưởng trong thông điệp của ngài.
    Bộ Tân Uớc Kinh gồm  4 quyển:
    - Les Évangiles (Phúc Âm). Bộ kinh Phúc Âm (Évangiles) kể lại những chuyện về cuộc đời và những bài thuyết giáo của Jésus, do 4 tác giả hợp soạn, gồm: Thánh Marc (vers 65), thánh Matthieu (vers 70-80), thánh Luc (vers 80-85) và thánh Jean (vers 110).
     Phần biên soạn của các thánh Marc, Matthieu, và Luc, đã tập trung được nhiều đối chứng, và đưa ra được một cái nhìn tổng quát có tính nhất quán. Còn phần biên chép của thánh Jean, người đọc nhận thấy đã phản ánh rõ rệt những suy tư đột khởi. Các vị thánh soạn Phúc Âm trên đây đã được lồng vào hình ảnh có tính cách biểu trưng qua 4 sinh vật như: Sư tử (thánh Marc), con người (thánh Matthieu), bò tót (thánh Luc), và con ó (thánh Jean).
     - Les Actes des apôtres, thuật lại những lời thuyết giáo đầu tiên của các thánh tông đồ và kể lại đời sống của giáo hội thời nguyên thủy.
     - Les Épitres (Thư Ca). Gồm 14 bản thư ca của các thánh tông đồ, cùng với 7 bản thư ca của các thánh Jacques, Pierre, Jean, và Jude, gọi là thiên chúa / catholique.
     - Apocalypse (sách Khải Huyền). Quyển cuối cùng của Tân Ước do thánh Jean lÉvangéliste biên soạn, kêu gọi giáo hội phải bền gan, vững chí bảo tồn đức tin, để đạt chiến thắng cuối cùng của nước Chúa.
     Nên biết, cho đến bây giờ dân Do Thái vẫn không thừa nhận  bộ Tân Ước Kinh cuả TCG, và cũng không chịu coi Jésus Christ như là Chúa cứu thế của họ!
 
THÁNH PAUL KHAI SÁNG ĐẠO THIÊN CHÚA?
 
    Bị các đạo sĩ Du Gìa truy hại gay gắt, những người Do Thái cải đạo theo Jésus đã phải phân tán mỏng ra khỏi Jérusalem, di chuyển đến các thành phố về phía Đông để thành lập giáo hội và xây dựng nên các cộng đồng Ki Tô giáo đầu tiên, thu hút được nhiều tín đồ không thuộc gốc dân Do Thái.
    Trong số có cả 12 vị thánh tông đồ của chúa, phần lớn là dân đánh cá, một vài người là thợ mộc. Tất cả đều thất học. Chỉ có thánh St. Jean về sau có học chút đỉnh thôi.
     Ngoài ra, còn có 3 ông thánh là: St. Paul, St. Matthieu, St. Marc, là những người có học, nhưng 3 ông này lại không phải là môn đệ đầu tiên từng sống gần gũi với chúa Jésus.
 
     Vài thế hệ sau đó, nhờ công lao năng nổ tuyên truyền và quảng bá của thánh Paul, giáo hội Ki Tô đã bành trướng mạnh mẽ, và các chi nhánh mau chóng mọc lên khắp nơi. Nên biết, thánh Paul, còn gọi là Paul de Tarse, tác gỉa bộ Thông Thư (Épitres, gửi cho Corenthiens) cũng gốc Do Thái, theo đạo Du Gìa, song đã cải đạo vào năm 37. Ông sanh ở Tarse ( nay thuộc về Thổ Nhĩ Kỳ) trong vùng Tiểu Á (Asie Mineure), cư trú tại Damas, thuộc nước Syrie ngày nay, nói tiếng Hy Lạp, nhưng mang quốc tịch La Mã (Actes 21,39), tức công dân một đại siêu cường thời bấy giờ, khiến các nước khác đều phải kiêng dè, chẳng khác nào những người Do Thái ngày nay, ở Mỹ, mang quốc tịch American citizen vậy!
     Vào thời bấy giờ, người ta có thể xử tội đóng đinh trên thập tự giá một người sinh trưởng ở Galilé, tên Jésus, vì tội đã giật đổ mấy gian hàng bán chim bồ câu trong giáo đền Temple ở Jérusalem (Matthieu 21,12). Nhưng nếu một viên chức tỉnh lẻ mà trót dại đánh roi một công dân La Ma,õ chắc chắn sẽ không thoát khỏi tội tử hình. Vì hình phạt này thuộc độc quyền của các phán quan ở Rome, không một ai khác được dùng đến. Vì thế, trước khi bị tòa án ở Rome kết tội, thánh Paul đã được hoàn toàn tự do  thoải mái truyền bá thông điệp khuynh đảo của chúa Jésus Christ, gây chấn động dư luận chẳng khác nào một cuộc động đất lớn ở Macédoine (Actes 16,26), khơi mào cuộc nổi loạn ở Ephèse (Actes 19, 23), và tạo nên những trận cười nghiêng ngửa ờ Athènes (Actes 17,32).
 
     Thuở sinh tiền, chúa Jésus  chỉ đi bộ và giảng đạo trong một vùng , mà đường bán kính rộng nhất chỉ chừng 100 cây số (tức khoảng 3 ngày đường bộ). Nhưng ngược lại, với tấm hộ chiếu công dân La Mã, giá trị bằng vàng, thánh Paul thường dùng đường biển, đi khắp vùng biển Địa Trung Hải, tha hồ  truyền bá thông điệp của chúa Jésus.
     Nếu tìm hiểu sâu xa các hoạt động của thánh Paul trong thời kỳ này, ta phải nhìn nhận ông không hề chính thức, trực tiếp công bố khai sáng đạo Thiên Chúa. Nhưng ông đã công khai bãi miễn những thủ tục cải đạo theo giáo luật Do Thái. Sự bãi miễn ấy có tính cách tập thể, đồng nhất cho mọi người chớ không cho từng cá nhân. Sự cố này đã bắt nguồn từ hội nghị ở Jérusalem, nơi mà các vị thánh tông đồ cùng quyết định không nên tích tụ thêm những chướng ngại trên con đường trở lại với Thượng Đế của những người dị giáo (ne pas accumuler les obstacles devant les paiens qui se tournent vers Dieu) , (Actes 15,19), và nhất là không nên đòi hỏi, bắt buộc những người không phải dân Do Thái chịu phép cắt da bọc qui đầu. Tuy vậy, ông ta vẫn làm lễ cắt da bọc qui đầu cho viên phụ tá thân cận, gốc Do Thái + Hy Lạp, tên Timothée (Actes 16,39), và không phủ nhận đạo Du Gìa như các vị thánh tông đồ khác.
     Riêng thánh Paul, đôi khi ông cũng tỏ ra công kích Du Gìa giáo, nhưng chỉ bằng những lời lẽ bóng bẩy, tinh tế đến gần như mơ hồ khó hiểu. Chẳng hạn: Nếu không còn ai đích thực thi hành luật (Moise), vì luật này (đã làm chết đấng Christ), ta thôi không còn sống với luật ấy nữa, để sống cho Thượng Đế (Galates 2, 16).
     Tóm lại, mặc dù thánh Paul đã không sáng tạo ra Thiên Chúa Giáo, nhưng ngay từ lúc đầu, ông đã vận dụng toàn lực trong các hoạt động tuyên truyền, phổ biến thông điệp của đấng Christ vào các giới quần chúng không phải Do Thái, sống trong vùng miền Đông, đến hải cảng Ostie, rồi lan dần vào các vùng ngoại ô thủ đô  Rome của La Mã. Những nơi mà thánh Paul đã chưa tới viếng và truyền bá giáo lý Thiên Chúa, như Ai Cập (Égypte), Ba Tư (Perse), hay Assyrie..., song vẫn có những giáo hội được dựng lên gọi là giáo hội miền đông , với các tín đồ gốc dân Ai Cập, Assyrie, Arménie, Nestorie v.v...
 
      Ngoài ra ngài còn có công  tách rời Thiên Chúa Giáo ra khỏi Du Gìa Giáo. Tuy ngài thực hiện những công việc này trong giới dị giáo, nhưng chẳng phải vì thế mà kém phần nguy hiểm cho sinh mạng, nên một số thánh tông đồ khác thường phải tháp tùng yểm trợ ngài, đáng kể nhất là thánh Luc. Được biết thánh Luc vốn là người thân cận với thánh Paul, và  đã tỏ ra rất yêu thương những người dị giáo, ngoại đạo (Du Già cuả Do Thái), và coi dân Do Thái như một giống người tàn bạo. Đó chính là đầu mối thảm họa của Thiên Chúa Giáo sau này!
     Đến năm 64, nhân cuộc hoả hoạn xảy ra ở thành Rome, hoàng đế Néron đã mượn cớ đó để mở cuộc thanh trừng tàn bạo các tín đồ TCG.Trong số nạn nhân tử vì đạo đầu tiên , đáng kể nhất có thánh Pierre, đệ nhất giám mục thành Rome, nguyên là ngư phủ đánh cá ở hồ Génésareth. Còn thánh Paul thì bị chặt đầu dọc đường từ cảng Ostie...
 
     Kể từ khi mới bắt đầu khai đạo, Ki Tô giáo đã bị các lực lượng đối nghịch, đặc biệt là Do Thái, bức hại tàn bạo ròng rã suốt hai thế kỷ, mãi cho đến khi hoàng đế La Mã Constantin đệ Nhất (274-337) cải đạo theo Ki Tô giáo, ban hành sắc lệnh thiết lập Ki Tô giáo như một tôn giáo chính thức, thì tôn giáo này mới thoát khỏi cảnh bị tru diệt.
     Nhưng đến khi đó nội bộ của giáo hội lại xảy ra nhiều chuyện lủng củng, các hàng giáo phẩm đã mâu thuẫn và bất đồng quan điểm với nhau về sự diễn dịch chủ thuyết. Để san bằng những mâu thuẫn nội tại ấy, giáo hội Ki Tô đã phải tổ chức nhiều phiên đại hội đồng giám mục (conciles) để thảo luận và qui định giáo điều cùng với những giáo thuyết chủ yếu của Ki Tô giáo.
     Bất chấp mọi khó khăn về hành chánh cùng với những trở ngại lớn lao về chính trị, việc truyền bá Phúc Âm  vẫn cứ tiếp tục cho đến tận lễ Giáng Sinh năm 800, khi Charlemagne được giáo hoàng Léon III tôn vinh lên làm hoàng đế. Kể từ lúc bấy giờ giáo hội Ki Tô mới thực sự dấn bước trên con đường phát triển ngày càng mạnh mẽ, chấm dứt giai đoạn gọi là Ki Tô cổ(le Christianisme primitiv), để dựng lên một hình thức đế quốc mới ở Âu Châu sau này.
 
CHÍNH THỐNG GIÁO
 
     Như trên vừa nói, trong lịch sử phát triển, TCG đã gặp rất nhiều khó khăn nội tại, bởi các truyền thống khắc biệt xung đột nhau quá trầm trọng. Khởi thủy, các cộng đồng TCG đầu tiên, gồm nhiều nguồn văn hóa và chủng tộc khác nhau, tập họp tín đồ cùng một sắc dân, cùng một địa phương, cử hành lễ lạc theo nghi thức riêng, và cầu nguyện, hát thánh ca theo ngôn ngữ riêng của từng nhóm.
     Từ cơ sở đó các giáo hội điạ phương hình thành, thưà nhận lẫn nhau trên tinh thần nhân ái, và tín ngưỡng. Họ đặt ra một cơ cấu điều hành tối cao gọi là điạ hạt giáo trưởng (patriarcat), chớ không coi như một trung tâm quyền lực thế tục.
     Vào khoảng năm 324, thủ đô mới Constantinople của đế quốc La Mã được dựng lên. Đến năm 381, Constantinople đã trở thành một điạ hạt giáo trưởng quan trọng đứng vào hàng thứ nhì sau Rome. Từ đây cái hố văn hoá khác biệt giữa đông phương Hy Lạp với tây phương La Mã (La Tinh) ngày càng trở nên sâu rộng hơn, đến mức vô phương hàn gắn. Sự xung khắc về tín ngưỡng, bắt nguồn từ văn hóa và chủng tộc, cứ thế âm ỷ sôi sục như một hỏa diệm sơn, kéo dài triền miên hết thế kỷ này sang thế kỷ khác. Bằng chứng cụ thể, ta có thể dễ dàng tìm thấy ngay trong thời kỳ đệ nhị thế chiến, mười sáu thế kỷ sau,  tại liên bang Nam Tư Lạp Phu (Yougoslavie). Lúc bấy giờ giáo đoàn TCG ở Croats, thuộc quyền lãnh đạo của tổng giám mục Stepinac đã hiệp cùng quốc vương Ante Pavelic, một con chiên cưng quí nhất của giáo hội TCG La Mã thời bấy giờ, đã hạ lịnh cho tất cả dân Serbs, thuộc Chính Thống giáo, phải cải đạo theo TCG. Các giáo đoàn Chính Thống giáo gốc Serbs phải đứng xếp thành hàng dài, kế bên những vị hướng dẫn tinh thần của họ, để nghe chương trình cải đạo. Họ từ khước!
     Lập tức hàng loạt súng máy bằn xối xả vào họ. Hàng đống thân xác ngã gục xuống hố sâu đã đào sẵn. Những cuộc tàn sát tập thể dã man ấy còn được quay thành phim dùng để làm tài liệu tuyên truyền cho công cuộc cưỡng bách cải đạo...
 
     Đi sâu vào chi tiết, ta có thể tìm thấy một số nguyên nhân chia rẽ giáo hội, tạo nên tình trạng ly giáo, sơ lược như sau: Đáng kể nhất là sự xung đột tư tưởng về tượng thánh (icônes). Năm 726, hoàng đế Byzantin là Léon III đã hạ lịnh phá hủy tất cả mọi hình tượng thánh chúa. Trong khi đó nhóm tín đồ thuộc dòng văn hóa Hy Lạp lại tôn sùng tượng thánh coi như một phương thức nhiệm mầu để tiếp nhận hồng ân Thiên Chúa.
     Tuy nhiên muốn tìm hiểu rõ ràng hơn sắc thái thuần túy của Chính Thống giáo và TCG, thiết tưởng ta nên đến tận Nazareth, nơi chúa Jésus đã trưởng thành. Nhà thờ chính thống giáo Saint-Gabriel trang hoàng những hình tượng mang đậm ấn dấu thuần túy văn hoá Hy Lạp từ hàng ngàn năm qua. Trái lại, những nhà thờ TCG kiến trúc kiểu hình chữ nhật đầu vòng (basilique) đều trang trí kiểu ghép mảnh (mosaiques) và những bức tranh tường (fresque) tân thời  do các cộng đồng giáo dân trên khắp thế giới kính dâng, diễn đạt  bằng những đường nét đặc tính của mỗi quốc gia. Trong đó có những hình tượng đức bà đồng trinh và chúa hài đồng mang màu sắc Mễ Tây Cơ, đặc tính Nhật Bản, Trung Hoa, Ấn Độ hay Pháp v.v...Thánh nữ đồng trinh mặc váy sari kiểu phụ nữ Ấn Độ, trong y phục cổ truyền Trung Quốc, mặc Kimono, hay kiểu váy phồng (crinolines)..., nói lên tính cách quốc tế cuả TCG La Mã.
     Kế đó là các nghi thức cử hành thánh lễ và cầu nguyện. Trong nhà cũng như ở giáo đường, khi cầu nguyện, giới tín đồ thuộc khuynh hướng chính thống chỉ đứng đọc kinh, chớ không qùi.
     Trong lúc nghi thức lễ bái diễn ra, thông điệp Phúc Âm  chỉ được rao truyền bằng tiếng nói (thánh ca) của con người. Tuyệt đối không được dùng nhạc cụ. Ngoài ra, các tục xông hương, ban phát bánh thánh, và màu sắc lễ phục cũng đóng một vai trò vô cùng quan trọng.
     Trong số các ngày lễ chính thức của phe chính thống có: Lễ Hiện Thân (Épiphanie) của chúa, ngày 6 tháng Giêng, là lễ hàng năm tưởng niệm đản sanh và rửa tội chúa có tính cách tượng trưng trên sông Jourdain. Lễ này trễ hơn  lễ Giáng Sinh của Tây phương khá lâu. Lễ Biến Thân của chúa trên núi Thabor (Transfiguration), ngày 6 tháng 8, báo hiệu sự Phục Sinh của chúa (Résurrection). Lễ này  đã diễn ra trong một niềm vui tưng bừng náo nhiệt.
 
     Giáo đoàn thuộc khuynh hướng chính thống gồm các tu sĩ và các thầy trợ tế lo việc tôn giáo, chia ra làm nhiều cấp bậc, kể từ thấp lên cao, như sau:
    - Giám mục quản nhiệm những cộng đồng giáo dân nhỏ.
    - Giáo chủ (métropolites) là những giám mục quản nhiệm các giáo hội địa phương.
    - Giáo trưởng (patriarches) là những giám mục quản nhiệm những giáo hội quốc gia.
    - Giáo trưởng toàn thế giới (patriarche oecuménique) ở Constantinople, đảm trách vai trò tối cao, nhưng không có quyền lực đặc biệt. Vì mọi quyết định đều phát xuất từ hội nghị tôn giáo do các vị giám mục triệu tập (synodes).
 
    Đến thế kỷ XI, giám mục thành Rome quyết định thay đổi quyền tối cao (primauté) của giáo hội thành một thứ quyền lực pháp chế, đặt trong tay một nhân vật tối thượng, gọi là giáo hoàng, ngự trị trên tất cả mọi cộng đồng giáo dân Thiên Chúa khắp thế giới. Trước biến cố quan trọng này, các giáo hội TC Đông phương (Églises chrétiennes dOrient: Cụm từ này phát sinh tại Anh Quốc vào khoảng thế kỷ XVII, sau đó đến Pháp vào khoảng thế kỷ XIX. Chữ oriens, gốc La Tinh.), thuộc ảnh hưởng văn hoá Hy Lạp, được coi như có khuynh hướng chính thống, bảo vệ các truyền thống tông đồ cố cựu, đã cực lực chống lại quyết định này, cực lực phủ nhận giáo điều Infaillibilité( thế không sai lầm của giáo hoàng) là tà thuyết, tuyên bố ly khai vào năm 1054, và thành lập nên giáo hội Chính Thống giáo (orthodoxe). Chữ orthodoxe nguyên nghĩa Hy Lạp là: Tư tưởng hữu khuynh. 
    Ngược lại, các giáo hội TC Tây phương, mệnh danh là cơ đốc (catholique), nghĩa là: toàn thể, hoàn cầu, thuộc ảnh hưởng văn hoá La Mã, đã tuân phục quyết định mới của Rome, chấp nhận quyền lực tối thượng của giáo hoàng, và chủ trương giáo hoàng không thể sai lầm, phản công lại phe Chính Thống Giáo, gọi họ là bọn ly giáo (schismatique)!
    Tuy nhiên, nếu nhận xét trên thực tế, ai cũng biết từ xưa đến nay vẫn có những tín đồ TCG ở Đông Phương và vùng viễn Đông như : Trung Hoa, Phi Luật Tân, Triều Tiên, Việt Nam... không theo Chính Thống Giáo. Ngược lại, vẫn có nhiều sắc dân Tây Phương theo Chính Thống Giáo, như : Hy Lạp, Nga Sô, U Than (Ukraine), Serbe, Lỗ Ma Ni (Roumanie), Bảo Gia Lợi (Bulgarie) v.v...Nên biết: Trên bình diện địa dư, lằn ranh phân định Á Châu khởi từ thánh điạ Jérusalem trải dài sang viễn Đông, tới tận tỉnh điạ đầu Vladivostok của Nga Sô.
    Ngoài ra còn có một số giáo hội, về sau, đã liên kết với giáo hội TCG La Mã. Đó là những giáo hội  Chính Thống Giáo ly khai (Ukraine, Roumanie, Albanie, v.v...), những giáo hội Chalcédoine, theo thuyết một bản chất (monophysites), hoặc những sắc tộc thiểu số ở Ấn Độ, như: Syro-malabar (thuộc Cảnh Giáo / nestorianisme), Syro-malankar (theo thuyết một bản chất / monophysites), Chaldé, mà hàng ngàn trước đây các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha đã đến truyền đạo và thành lập giáo hội...
 
THIÊN CHÚA GIÁO
 
    Tiếng VN có nhiều chữ để chỉ Thiên Chúa giáo (christianisme), như: Công giáo, Ki Tô, Cơ Đốc. Hai chữ: Ki Tô và Cơ Đốc gốc tiếng Tàu phiên âm từ chữ Christ và Catholique (katholikos). Sau gần hai thế kỷ bị bức hại đẫm máu, nước mắt và bạo hành, đến thời hoàng đế Constantin đệ nhất của La Mã, Ki Tô giáo mới khởi sự bước sang giai đoạn chính thức hình thành, gọi là Thiên Chúa giáo (Christianisme).
     Trong giai đoạn đầu, chữ catholique được định nghĩa là giáo hội phổ biến giáo lý toàn năng của đấng Christ trên chiều hướng rộng rãi khắp nơi. Bởi chữ catholique vốn gốc Hy Lạp là chữ katholikos, có nghĩa : toàn thể, khắp thế giới. Nhưng về sau, người ta dùng danh từ Thiên Chúa giáo (từ đây viết tắt:TCG) để chỉ những người theo đạo Ki Tô dưới quyền của giáo hoàng. Vậy, dù sao, tiêu chuẩn chính yếu của TCG hay Công giáo vẫn là đức tin nơi chúa Jésus Christ và tuân phục dưới quyền uy tối thượng của giáo hoàng.
    Theo giáo thuyết, giáo hoàng là vị giám mục đầu tiên, kế vị thánh tông đồ Pierre, cầm quyền cai trị giáo dân, hướng dẫn giáo hội, theo thánh ý của đấng Christ. Giáo hoàng  ngự trị tại Vatican, một tiểu quốc độc lập nằm giữa trung tâm thủ đô Rome của Ý Đại Lợi.
    Kế đến là các vị giám mục, những người kế nhiệm các thánh tông đồ, đảm trách các giáo hội địa phương. Hồi đồng giám mục (conciles) do giáo hoàng triệu tập để quyết định mọi đường lối hoạt động đại cương trên bình diện toàn cầu của giáo hội.
    Các vị linh mục là những người chăn chiên có bổn phận thường xuyên phải tiếp xúc gần gũi với giáo dân.
    Từ thế kỷ thứ X, giới tu sĩ TCG đều phải sống độc thân.
    Khi tiến hành các lễ nghi, TCG chỉ dùng những nguyên liệu thiên nhiên như: nước, dầu olive, bột, nho, và lửa.
    Trước kia,  các cuộc thánh lễ của TCG lỉnh kỉnh lắm; nhưng bắt đầu từ thế kỷ XII, đã giảm thiểu đi nhiều. Suốt cuộc đời của một tín đồ, kể từ lúc mới lọt lòng mẹ cho đến khi ra nghĩa địa,  thông thường chỉ phải trải qua 7 cuộc thánh lễ gồm: Rửa tội, kiên tín, ban thánh thể, dòng thánh, hôn phối, giải tội, xức dầu lần cuối cùng.
    Lễ ban thánh thể là một thánh lễ mà đức chúa trời đã hiện hữu toàn vẹn bằng thân xác và máu huyết của ngài qua biểu tượng bánh thánh và rượu đỏ.
    Mọi nghi thức và lễ lạc của TCG đều có tính cách tưởng niệm, nhắc nhở lại các giai đoạn trong cuộc đời của chúa Jésus như: Giáng Sinh, Phục Sinh, Thăng Thiên.
 
    Kể từ thời Trung Cổ, TCG bắt đầu bành trướng rất mạnh mẽ. Các nhà truyền giáo xuất hiện khắp mọi nơi trên thế giới. Tại châu Mỹ La Tinh, giáo hội TCG La Mã đã chiếm ngự từ thế kỷ XVI. Các tu sĩ truyền giáo đã theo chân đoàn quân chinh phục Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha đến châu Mỹ, tàn sát các chủng tộc Aztèque, Maya, và Inca (tức Pérou ngày nay), xóa bỏ nền văn minh, san bằng các đền thờ và phá hủy hết tượng thần của các dân tộc đó. Ngoài ra, TCG còn thi hành chính sách tiêu diệt đàn ông, con trai, chỉ chừa lại toàn đàn bà, con gái để cưỡng hiếp, pha giống, và chủ trương cưỡng bách dân bản địa phải cải đạo...
    Tất cả những tội ác đẫm máu và nước mắt ấy của TCG La Mã mãi đến 600 năm sau mới được các nhà lãnh đạo tối cao của giáo hội chính thức, công khai lên tiếng ...chuộc lỗi, ăn năn!
    Đây, mời bạn hãy đọc một đoạn tin ngắn đã trích trong báo Le nouvel Observateur (hors série n. 28, la soif de Dieu) nguyên văn như sau: Trước khi qua đời năm 1963, giáo hoàng Jean XXIII đã có sáng kiến, trong một di thư, cầu xin Thượng Đế  tha tội trừng phạt cho giáo hội của ngài vì đã bất công giết hại dân Do Thái. Sau đó, đến lượt giáo hoàng Jean Paul II lên tiếng thừa nhận trách nhiệm về những tội ác của giáo hội, đã chống Do Thái, chống Hồi giáo, chống Tin Lành và các dân tộc Da Đỏ ở Mỹ Châu .
 
    Đến cuối thế kỷ XIX khuynh hướng bỏ đạo Thiên Chúa đã bắt đầu gây ảnh hưởng khắp Âu Châu, nhưng ngược lại, TCG có mòi bành trướng mạnh hơn trong các nước cựu thuộc điạ Phi châu và Á Châu.
    Trong dòng tiến triển của lịch sử, đạo TC đã gặp nhiều trở ngại quan trọng: Trước hết là sự phản kháng của giới vô tín ngưỡng, kế đó là sự chống đối trong nội bộ của các phần tử ly giáo, và cuối cùng là sự suy thoái, hủ hoá của các hàng giáo phẩm cao cấp (giám mục, tổng giám mục, hồng y, thậm chí đến cả giáo hoàng nữa!...) trước sức cám dỗ của xác thịt, quyền lực chính trị, và tiền bạc. Những nguyên nhân này đã đẻ ra nhiều làn sóng phản kháng rất mãnh liệt dẫn đến phong trào cải cách tôn giáo vào thế kỷ XVI, mở đường cho Tin Lành giáo ra đời.
 
ĐẠO TIN LÀNH
 
    Phong trào Tin Lành khai sinh từ thế kỷ XVI, trong khoảng thời gian từ 1523- 1799, nhắm mục đích thanh lọc giáo hội La Mã, đã có những hành động vi phạm kinh Phúc Âm cuả giáo hội. Khởi đầu, chỉ có một vài nhóm thiểu số TCG nổi lên phản kháng các nhà thần học trong hàng ngũ giáo phẩm đã dành độc quyền diễn giảng thánh kinh theo quan niệm riêng, đồng thời cũng chống luôn cả những âm mưu nuôi dưỡng bạo hành,  tạo mầm mống bất công, và hành động bất khoan dung của các vị lãnh đạo tinh thần ấy. Nhưng giữa thời kỳ Phục Hưng (Renaissance) đang phát triển, và bối cảnh chính trị Âu Châu  đang bị chi phối nặng nề bởi các cuộc đối chọi quyết liệt giữa Francois 1er  với Charles Quint, hậu quả đã trở nên  trầm trọng ngay. Hàng loạt phong trào chống đối bùng lên dữ dội làm rung chuyển mạnh giáo hội TCG La Mã. Những chống đối ấy, lúc bấy giờ người ta gọi tên theo chủng loại là phong trào cải cách tôn giáo (Réforme), khai sinh ra khuynh hướng Tin Lành, khiến giáo hoàng đã phải cấp tốc triệu tập một hội nghị giám mục (concile) ở Trente để chống lại nhóm tín đồ theo  chủ nghĩa Tin Lành, lúc bấy giờ đã bành trướng lớn rộng khắp Âu Châu.
     Lúc này tình hình chính trị Âu Châu đang rối bời, bởi  sự xung đột lung tung giữa các quốc gia: Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Áo, và Anh Quốc, nên  khi những cuộc xung đột vì quyền lợi tôn giáo và vì tính chất cuồng tín của cả hai phe TCG La Mã và Tin Lành bùng nổ, lập tức các giới quần chúng tín đồ Âu Châu liền bị đẩy ngay vào một cuộc chiến tranh tôn giáo khủng khiếp, kéo dài hàng mấy chục năm không dứt.
     Trong số những nhân vật khởi xướng phong trào cải cách tôn giáo, khai sinh ra Tin Lành giáo, người quan trọng nhất chính là Martin Luther (1483-1546), người Đức, một giáo sĩ dòng thánh Augustin. Martin Luther sinh trưởng trong một gia đình đông nhân khẩu, nhưng khá sung túc. Ông đã theo học ở trường đại học Erfurt. Đáng lẽ khi ra đời ông sẽ trở nên một luật gia, nhưng không ngờ định mệnh chi phối đã đưa ông vào cuộc đời tu sĩ. Năm 1505, ông tu theo dòng Augustin. Năm 1507, ông trở thành linh mục. Năm 1512, với bằng tiến sĩ thần học, ông làm giáo sư dạy kinh thánh ở viện đại học Wittenberg, rồi sau đó được biệt phái đi Rome.
    Nghiên cứu thánh kinh và tìm hiểu về các vị lãnh đạo tối cao của tôn giáo, ông nhận thức rằng con người không thể nào tự lực giải thoát cho mình được, mà cần phải có sự phù trợ của Thượng Đế. Bởi thế, từ đó Martin Luther đã thường xuyên sống trong tâm trạng hoang mang, lo ngại triền miên. Rồi ông lại còn bị kích động mãnh liệt thêm bởi những lời bảo đảm cứu rỗi, giải thoát hão huyền của giới lãnh đạo chóp bu tôn giáo ở La Mã. Lúc bấy giờ toà thánh La Mã đang phát động chiến dịch dụ dỗ các con chiên ngoan đạo, dại khờ, giàu có, phỉnh gạt họ bỏ hết tiền của ra mua sự xá tội (acheteurs indulgences). Số tiền ấy sẽ đóng góp vào công cuộc xây cất ngôi giáo đường Saint Pierre nguy nga, đồ sộ. Giáo hội TCG La Mã còn công khai cam kết, và bảo đảm hẳn hoi rằng những con chiên nào đã mua sự xá tội của giáo hội, tùy theo số tiền nhiều, ít, lớn hay nhỏ, linh hồn của con chiên đó sẽ được giảm thiểu tội lỗi, xoá bỏ từng phần, tạm thời, hay vĩnh viễn toàn bộ mọi tội lỗi v.v...
     [Còn những kẻ nghèo, không tiền mua sự xá tội của giáo hội thì sao?- Tất cả đều bị tống xuống hoả ngục cho qủi Satan hành hạ hay sao!?: ĐVN].
    Vào lúc nửa đêm, rạng ngày lễ các thánh, 1. 11. năm 1517 (lễ Toussaint), Luther công bố ở Wittenberg một bản tuyên ngôn gồm 95 điểm luận cương tố giác  những hành vi thương mãi, mua bán sự xá tội, cùng với những thủ đoạn dùng tôn giáo để trục lợi của các cấp lãnh đạo giáo hội TCG La Mã. Đồng thời, ông cũng phác hoạ ra một chương trình thanh lọc nhằm cải tiến giáo hội.
 
    Khoảng một năm sau, ở Rome, Luther bị tố cáo là kẻ dị giáo  có tư tưởng phản loạn. Trước những áp lực và đe dọa nặng nề của giáo hội, Luther vẫn cứng cỏi, nhất định không chịu rút lại những điều tố giác và những đề nghị canh tân giáo hội của mình. Năm sau, 1520,  Luther bị giáo hoàng và Charles Quint, một ông hoàng xứ Saxe, đầy quyền lực, kết án, rồi bị rút phép thông công, và bị khai trừ khỏi giáo hội.  Martin Luther chẳng những đã không nao núng còn đem sắc lệnh rút phép thông công, và khai trừ cuả giáo hoàng ra đốt công khai trước quần chúng.
 
    Trên con đường tìm sự giải thoát cho linh hồn, Luther đặt nặng niềm tin duy nhất nơi thiện tâm của con người. Niềm tin này của Luther đã đem lại hy vọng cho các giới quần chúng lao động nghèo khổ, không có tiền để mua sự xá tội của giáo hội.  Theo Luther, đến lúc này giáo hội TCG La Mã đã trở thành một tổ chức nặng mùi thế tục và có khuynh hướng độc tài, nên ông muốn cải tiến thành một thể chế dân chủ, và chỉ còn duy trì có hai  cuộc thánh lễ là: lễ rửa tội (baptême) và lễ ban thánh thể (communion) mà thôi.
    Lúc đó, bản tuyên ngôn của Martin Luther đã chinh phục được gần như hầu hết quần chúng Đức, và  phong trào đòi canh tân tôn giáo đã lan tràn khắp 400 thành phố lớn và thị xã ở Âu Châu. Giữa lúc này, lại còn xảy ra phong trào di dân vĩ đại sang tân thế giới ở Mỹ Châu, nên một số lớn tín đồ Tin Lành đã rời bỏ Âu Châu, đến Mỹ Quốc để lập nghiệp và xây dựng tôn giáo mới cho tận đến ngày nay.
 
     Thoạt tiên, chủ nghĩa Luthéranisme được cấy tại Đức, trong vùng Alsace, và tại các quốc gia Bắc Âu, rồi mọc rễ dần sang Anh Quốc, biến dạng dưới  hình thức Anh Quốc giáo Anglicanisme.
    Một nhân vật đồng thời cùng khuynh hướng canh tân tôn giáo như Martin Luther là Jean Calvin (1509-1564). Xuất thân là một tín đồ TCG La Mã, Calvin tùng học Collège Montaigu ở Paris, sau học về môn pháp chế (juristprudence) và thần học  ở Orléans và Bourges. Jean Calvin đã cải đạo theo  khuynh hướng canh tân của đạo Tin Lành vào khoảng đầu tháng 11, năm 1533. Tác phẩm chính của ông là LInstitution de la religion chrétienne (1536) là một bản tường trình gửi cho một tập thể đông đảo quần chúng về tín ngưỡng Tin Lành. Bản tường trình này của Calvin đã bành trướng mạnh trong một vài vùng ở Âu Châu, và đã hai lần bị đem ra đốt trước nhà thờ Đức Bà (Notre-Dame) ở Paris.
    Để thoát khỏi bị bắt giam, Calvin đã phải cải dạng sống lưu vong ở Angoulême, ở Nérac, ở Strasbourg, ở Ý Đại Lợi, rồi ở Bâle và ở Genève, Thụy Sĩ (1536). Tại Genève, Calvin đã cố gắng tận lực truyền bá Phúc Âm trong tỉnh. Ông có tham vọng đem chủ thuyết của ông vào hiện thực, hành động bằng cách tạo cho Genève trở nên một thành phố có một chính phủ tôn giáo điều khiển một quốc gia thế tục với đường lối chính trị công bằng và liêm chính. Tuy ông có nhiệt tâm, nhưng đôi khi các luận chứng của ông đã không đủ tính cách thuyết phục đa số quần chúng ở Genève, nên cuối cùng ông đã qua đời trong tuyệt vọng vào ngày 27.5.1564.
    Các tín đồ theo khuynh hướng Calvin (Calvanisme) sống rải rác khắp nhiều nơi như: Thụy Sĩ, Pháp, Hoà Lan, Nam Phi ( Afrique du Sud), ở Hoa Kỳ và Gia Nã Đại...
 
     Ở Pháp, bị cấm chỉ,  tín đồ Tin Lành tổ chức thành giáo hội lậu, cử hành thánh lễ tại những nơi hoang vắng, gọi là désert. Giới giáo sĩ Tin Lành gồm các mục sư cả nam lẫn nữ. Tất cả đều là những người thế tục như tòan thể bá tánh, không có một quyền hành đặc biệt gì.
    Tư tưởng canh tân tôn giáo của đạo Tin Lành đã trở thành  nguyên nhân cho các cuộc khuấy động xã hội và chính trị.
    Ngày 1. 3. 1562,  cuộc tàn sát tập thể tín đồ Tin Lành ở Wassy (Haute-Marne) đã biến thành một cuộc nội chiến trên đất Pháp, với sự can thiệp của các lực lượng ngoại quốc. Từ trước đến sau, cả thảy 8 cuộc chiến tranh tôn giáo, từ 1562 đến 1598, đã đẩy nước Pháp đắm chìm trong trạng thái kinh hoàng, rùng rợn của các cuộc tàn sát tập thể, những cuộc  trục xuất, lưu đày, kéo dài mãi đến tận khi chỉ dụ Édit de Nantes (ngày 13.4.1598) do  Henri IV  ban hành. Nhưng đến năm 1685, chỉ dụ ấy lại bị vua Louis XIV hủy bỏ. Cuộc tàn sát  tập thể tại Saint Barthélemy ở Paris đã làm thiệt mạng trên 3000 người.
    Người ta phải đợi mãi đến  ngày 17. 11. 1787, các giới tín đồ Tin Lành mới được hưởng tự do tín ngưỡng, nhưng vẫn chưa  được tổ chức lễ đạo hay nghi tiết thờ cúng.
Hiện nay đạo Tin Lành đã trở thành quốc giáo của nhiều quốc gia Bắc Âu, và đặc biệt phát triển rất mạnh mẽ và phong phú  trên khắp các vùng Bắc Mỹ Châu, nhờ 3 biến cố trọng đại:
    Cuộc đổ bộ của các giáo sĩ hành hương đến cảng Plymouth vào năm 1620, kế đến là đợt sóng di dân các tín đồ Thanh Giáo (ở Anh) đến Boston, cuối cùng là cuộc bành trướng và phát triển của giáo hội Anh Giáo (Anglicane) trên khắp các vùng miền Nam hiệp chủng quốc Hoa Kỳ.
    Sau đó, trên đất Mỹ còn nảy sinh ra thêm mấy giáo phái (sectes) mới, rất gần gũi với Tin Lành giáo, do dân di cư đến từ Âu Châu lập ra như: Đạo Mọc Mông (Mormon), khoảng 10 triệu tín đồ, và đạo Chứng nhân Dê Hô Va(Témoins de Jehovah), khoảng 6 triệu tín đồ...
    Ngày nay, đạo Tin Lành ngày càng bành trướng nhanh chóng và mạnh mẽ xuống các vùng thuộc Châu Mỹ La Tinh, vốn đã từng bị TCG La Mã nhồi sọ và cấy gốc rễ trong tư tưởng dân bản điạ hết đời nọ sang đời kia, hàng mấy nghìn năm qua.
 
ANH QUỐC GIÁO
 
    Người khai sinh ra Anh Quốc Giáo vốn không phải là một nhà thần học, mà chỉ là một ông vua, vua Henri VIII (1491-1547).  Ông đã làm cho dân chúng Anh bị giao động mạnh trong vấn đề tà thuyết của tôn giáo. Khởi thủy Henri VIII vốn là một tín đồ TCG, cực lực chống lại chủ thuyết canh tân tôn giáo của Martin Luther. Nhưng khi giáo hội TCG La Mã, ở Rome,  không cho phép ông ly dị với người vợ đầu tiên là hoàng hậu Catherine dAragon, lập tức ông  quay sang chống giáo hội,  tuyên bố tự xưng: là nhân vật độc nhất, tối cao trên lãnh thổ tôn giáo tại Anh Quốc.
     Năm 1547, dưới thời vua Edouard VI, Anh Giáo trở nên quốc giáo của toàn dân Anh. Chủ thuyết của Anh giáo rất gần với chủ thuyết của Martin Luther, đóng góp thêm phần tăng cường tư tưởng Tin Lành, và giảm thiểu quyền hành của giới giáo sĩ. Khuynh hướng tự do tư tưởng và tự do phê bình  được phát triển, và mối hoài nghi về giáo điều đã nảy nở bành trướng thêm. Giáo hội Anh giáo  xuất hiện như một giáo hội tự trị, có tính cách thuần túy quốc gia và canh tân.
    Đến triều đại  cuả nữ hoàng Marie Tudor (1553-1558), Anh quốc trở lại nhân nhượng với TCG La Mã. Nên biết, đến thời kỳ này, Anh Giáo đã hoàn toàn ổn định, có tính cách vĩnh viễn liên tục mãi cho đến thời nữ hoàng Élisabeth 1Ère lên ngôi.
     Mặc dù vị nữ hoàng này đã điều hành Anh Giáo trong tinh thần ôn hoà; nhưng đến năm 1570, giáo hoàng Pie V vẫn ban hành sắc lệnh khai trừ bà như thường. Giáo hoàng kết tội quyển thánh thư Prayer Book, viết về các nghi thức lễ bái, và bác bỏ hoàn toàn 39 điều giáo thuyết của Anh Giáo, trong văn bản mẫu, mặc dù quyển sách này đã được toàn thể giáo đoàn Anh Giáo nhất trí thông qua. Một năm sau, năm 1571, quyển thánh thư Prayer Book được  nữ hoàng phê chuẩn, bất chấp mọi phản kháng từ phiá giáo hoàng TCG La Mã!
    Thế là từ đó mối liên hệ giữa Anh Quốc và toà thánh Vatican kể như hoàn toàn đoạn tuyệt. Các tài sản của giáo đoàn TCG  bị tịch thu. Giáo hội Anh Giáo canh chừng sự phổ biến thánh kinh vào lãnh thổ Anh Quốc, bản dịch Anh ngữ đầu tiên, ấn hành năm 1539.
 
    Giáo hội mẹ của giáo đoàn Anh Quốc giáo (Anglican), gọi là Église dAngleterre  chia ra làm hai điạ hạt: York và Canterbury. Đứng đầu mỗi điạ hạt là một vị tổng giám mục (primat). Giáo hội Tân Giáo (Église épiscopale) của Hoa Kỳ  sát nhập vào  giáo hội Anh giáo. Các giáo sĩ cao cấp ( Hồng Y và tổng giám mục) họp hội  nghị mỗi 4 năm một lần, dưới quyền chủ tọa của tổng giám mục giáo hạt Canterbury. Nhưng vị tổng giám mục này không có một quyền hành pháp chế và giáo lý nào.
 
VẤN ĐỀ GIÁO HOÀNG LA MÃ
 
    Khác với Tin Lành, Chính Thống Giáo, và Anh Quốc Giáo, TCG La Mã đã xây dựng giáo quyền theo mô hình Kim Tự Tháp, đặt dưới sự lãnh đạo của một vị giáo chủ mang danh hiệu  Giáo Hoàng quyền năng tuyệt đối trọn đời.
    Theo văn ngôn VN, chữ Giáo Hoàng có nghĩa: Vua một tôn giáo. Nhưng trong ngôn ngữ Tây phương, chữ Pape, bắt nguồn từ chữ Hy Lạp Papas(= papa, tiếng gọi thân ái của trẻ con đối với cha chúng). Dân Bắc Âu gọi là: Pave. Người Nga gọi các vị tu sĩ Chính Thống Giáo của họ là :Popes!
    Theo giáo sử, danh hiệu Pape (papa), từ thế kỷ III sau TC,  đã được giới tín đồ TCG thân ái dùng để gọi vị giám mục, người cha hướng dẫn tâm linh của họ trong giáo phận. Đến thế kỷ VI chữ Pape đã đặc biệt được dùng để trỏ chức vụ Giám Mục ở Rome, quyền hành bao trùm trên toàn thể  các giới tu sĩ TC. Trong thời này, người ta còn bày ra thêm các chức Giáo Hoàng cai quản tu viện, coi như người cha tinh thần của các tu sĩ. Ngoài ra, vị Giám Mục thành phố Alexandrie là Sa Sainteté Chenouda III cũng được phong danh hiệu Giáo Hoàng, để  cai quản  các giới tín đồ TCG người Ai Cập. Ông Giáo Hoàng này cho rằng không phải Saint Pierre, mà chính là thánh Saint Marc mới là người có công truyền bà Phúc Âm ở Ai Cập.
 
    Cho đến nay vẫn chưa ai biết chắc  người nào là vị giáo hoàng đầu tiên, hay người thứ nhì, hoặc là người kế đó  của phe TCG La Mã. Những tên như: Lin, Clet, Evariste, hay Télesphore ...đều chỉ được viện dẫn mơ hồ, vô bằng cớ, nhất là lý lịch hoàn toàn không xác đáng. Riêng thánh Pierre, sự hiện diện, và cái chết tử vì đạo, cùng với phần mộ của ông nơi đất thánh cũng không phải là những bằng cứ tuyệt đối chính xác. Ngược lại, dù người ta không biết rõ bao giờ và cách nào ông đã rời khỏi Palestine đến Ý Đại Lợi, nhưng từ thế kỷ II thánh Pierre đã được tôn thờ với nhiều văn bản (2 bài văn vần) ghi trong kinh sách viết về ông, ngay sau khi vị thánh tông đồ này vừa mới qua đời,.
    Như vậy, nếu thánh Pierre không phải là vị giáo hoàng đầu tiên, thì chắc chắn ông và người em của ông là André cũng phải là một trong số 2 vị tông đồ đầu tiên đã được chúa Jésus tuyển chọn. Địa vị  hàng đầu của thánh Pierre chẳng những chính xác theo niên đại mà còn thích hợp cả trong phạm trù thần học. Theo thánh kinh, chúa Jésus đã nói với người đánh cá ấy là từ nay ông còn câu được cả con người nữa! (Luc 5, 10), có nghĩa: đem được đức tin lên bờ. Viên ngư phủ câu người ấy (Marc 1,17) tên là Pierre. Tiếp theo chúa Jésus còn nói thêm: Trên phiến đá này ta sẽ dựng nên ngôi giáo đường của ta.(Mathieu 16,18).
    Câu này đã dùng cách chơi chữ rất xứng hợp, vì trong văn ngôn Pháp chữ Pierre có nghĩa phiến đá. Theo tôi, lối chơi chữ  ấy  đã hàm chứa một ý nghĩa thật sâu sắc. Nhưng ngược lại, đối với những ngôn ngữ khác, có thể nó sẽ kém thú vị phần nào, vì phiến đá, hay tảng đá không có nghĩa là Pierreù, mà gọi là rock , - Saint Rock!- chẳng hạn!
    Quả vậy, tên thánh Pierre đã được người Araméen gọi là: Kepha, và trong Tân Ước Kinh đã dịch là :Céphas, hay dịch sang Hy Lạp là : Petros, hoặc dịch sang La Tinh là: Pétrus v.v...
    Như thế, biết đâu chúa Jésus đã chẳng từng nói với thánh Pierre rằng ông ta vững chắc như một tảng đá (rockù).
    Mặt khác, có thể chúa Jésus còn trao cho thánh Pierre chiếc chìa khóa của nước Thiên Đàng (Mathieu 16,19), và đã ban cho ông quyền năng kết tội hay xá tội. Trong phạm vi TCG, đó là quyền cho nhập đạo hay rút phép thông công, trục xuất những kẻ phạm tội ra khỏi giáo đoàn. Vậy thánh Pierre vừa là người nghe xưng tội vưà là kẻ canh gác Thiên Đàng.
    Xét về địa vị hàng đầu của thánh Pierre, không ai phê bình gì cả. Nhưng vần đề quyền hành lớn rộng vô biên của ông đã khiến sinh ra nhiều thắc mắc. Chẳng hạn như câu hỏi: Những quyền hành ấy của thánh Pierre trong nhiều thế kỷ qua có được trao truyền cho ai khác , hay chỉ được trao riêng cho vị tông đồ đầu tiên của chúa Jésus mà thôi ?
    Để trả lời thắc mắc đó, giới tín đồ TCG đã công bố các quyền năng ấy và cho rằng thánh Pierre chỉ là một cái vòng thứ nhất trong chuỗi xích dài đặc của tòa thánh, có nghĩa thánh Pierre, nếu không phải là vị giáo hoàng đầu tiên của TCG, thì tối thiểu ông cũng phải là người cầm quyền cai quản  giáo hội đầu tiên do chúa Jésus chỉ định.
 
    Trên chiều hướng tổ chức cơ cấu, các giáo phái Tin Lành  và Chính Thống đều nhìn nhận sự  cần thiết của một giáo đoàn thống nhất, nhưng ước mong tòa thánh sẽ không dành đặc quyền của thánh Pierre riêng cho một người thừa kế nào. Cùng lắm, giáo hội có thể chỉ định một giáo trưởng (primus inter pares), đóng vai phát ngôn cho Thượng Đế, nhưng  địa vị ưu  đãi ấy vẫn không gồm các thứ đặc quyền. Những quyền hành mà chúa đã ban cho thánh Pierre sẽ không được trao truyền cho bất cứ một vị giáo hoàng thừa kế nào khác.
    Đây chính là nguyên nhân đã khiến hai giáo phái Tin Lành và Chính Thống về sau không  hợp tác với giáo phái  TCG La Mã.  Vì phe TCG La Mã đã suy tôn  một vị giáo hoàng, đồng thời trao cho vai trò quyền uy tột đỉnh trong giáo hội.

ĐẶNG VĂN NHÂM