Nhà Xiêu Khó Chống

Mõ Sàigòn

Liễu Phương Hoa người Bảo Định, tỉnh Hà Bắc, giàu nhất trong vùng. Đã vậy tính tình khẳng khái lại hiếu khách, nên thiên hạ đến giao du không biết bao nhiêu mà kể. Ngày nọ, nhân lúc Phương Hoa đang ngồi bên hòn non bộ cho cá ăn. Vợ là Hàn thị, mới tựa đại vào vai, nhỏ nhẹ nói rằng:
- Con người thường không thể cự tuyệt hảo ý của người khác. Nay chàng mở lòng ra như vậy, thì chẳng trách tha nhân cứ mười phương kéo đến. Nhậu nhẹt say sưa, thì dẫu… núi non cũng tan tành hết cả!
Phương Hoa mĩm cười, đáp:
- Tiền bạc mang lại được niềm vui thì mới có giá trị. Nay ta bỏ tiền… mua vui, thì cớ chi lại âu sầu đến như thế!
Hàn thị hai mắt tối sầm lại. Khó nhọc nói:
- Từ khi thức dậy cho đến lúc đi ngủ. Chàng cứ bận rộn luôn, nên chẳng để ý đến chữ mặn nồng cho trong ngoài êm ấm. Đã thật nhiều lần thiếp nghĩ: Chàng được người ta xưng tụng, nên bận với… tiếng khen, đến nỗi quên mất vợ hiền đang nóng lòng trông đợi. Rồi thiếp lại từ từ nghĩ tiếp: Sẽ có một ngày, thiếp rời bỏ nơi này đi nơi khác - để chàng phải quặn đau - đặng nhớ đến thuở xưa theo chân thiếp mà hát… Ngày xưa Hoàng thị, thì may ra còn vớt được chút hạnh phúc này. Cầm bằng như chàng chỉ tưởng đến tha nhân - mà quên mất người đầu ấp tay gối của mình - thì trước là không giữ tròn… đạo hiếu. Sau uổng phí thủy chung, thì chữ quân tử mần răng chàng có được?
Phương Hoa mặt cắt không còn hột máu. Hốt hoảng đáp:
- Mới gió mà đã mưa. Sao nàng lại nặng lời với người thương như thế?
Hàn thị mắt nhìn đàn cá lội nhởn nhơ. Buồn bã nói rằng:
- Chàng hay giúp đỡ người khi khẩn cấp, hoặc gặp cảnh túng nghèo. Thậm chí cho mượn đến trăm quan cũng không buồn thăm hỏi tới, nên bằng hữu thân quen. Cứ quên đi chẳng bao giờ trả lại. Thiếp buồn lòng trộm nghĩ: Tiền bạc chàng có được, là do sự hy sinh của bao đời góp nhặt lại. Sao chàng chẳng nghĩ đến đời sau? Mà lại… tới bến tùm lum như thế?
Phương Hoa bỗng uốn mình đứng dậy. Đi tới đi lui, ra vẻ chốn tâm can đang vô mùa bão tố. Mãi một lúc sau, mới nắm lấy vai của Hàn thị. Chậm rãi nói:
- Cỏ lau mọc nơi rừng sâu núi thẳm. Mặc dù chẳng có ai ngửi thấy mùi thơm dạt dào của nó - nhưng vẫn cứ tỏa hương - Con người có tu dưỡng. Có nhân đức, càng quyết không thể vì sự… chưa trả của người ta, mà chán chường nhất thời, đến nỗi bay cả khí tiết, thì thiệt là không phải. Ta! Dẫu tiêu hết sạch cơ nghiệp của tổ tiên ngày trước - mà để được chữ Đức cho con cháu về sau - thì lỡ có quy tiên cũng vui lòng khứng chịu. Chớ ôm đống kim ngân trong lòng cho ấm - mà chẳng tưởng đến ai - thì so với đứa thất phu chẳng hơn gì hết cả!
Hàn thị nghe vậy, biết là chẳng ăn thua, bèn nhủ thầm trong dạ:
- Nói với chồng như nước đổ đầu vịt, thì chẳng nên nói thêm làm chi nữa!
Rồi đứng dậy, lui vào nhà trong ăn bánh bột lọc cho vơi điều phiền muộn. Lúc ấy, có Cung Mộng Bật ở Thiểm Tây đến thăm, mà chưa từng hỏi xin hay mượn kim ngân gì cả. Đã vậy lại sính chuyện văn chương. Ăn nói lưu loát, khiến Phương Hoa hết lòng mến mộ. Phần Hàn thị, nghe gia nhân vào báo, liền rộn rã chốn tâm can, mà thì thào tự nhủ:
- Gần mực thì đen, gần đèn thì… cháy! Con trai ta đang còn nhỏ dại. Nếu được tay này để ý giúp cho, thì ở mai sau dễ dàng đi kiếm… vợ!
Nghĩ vậy, liền bật dậy như thể có lò xo, rồi hối gia nhân gấp rút bày yến tiệc, đoạn mời Mộng Bật đến, mà nói rằng:
- Muốn sang thì bắc cầu kiều, muốn con hay chữ thì yêu lấy thầy. Tôi chưa thành… góa phụ, nên chẳng dám yêu. Chỉ mong ân nhân dủ lòng thương xót. Dạy đứa con thơ, thì mối ân sâu nguyện suốt đời báo đáp!
Mộng Bật tím cả mắt mày. Hơ hãi nói:
- Tôi chẳng phải là thầy, nên hổng dám dạy ai, thì lo chi chữ ân sâu cho mệt nhọc đổ dồn lên ánh mắt?
Hàn thị lắc đầu không chịu. Đã vậy còn mạnh miệng nói rằng:
- Tôi thường trong góc bếp nhìn ra, thấy bạn của chồng tôi thích rượu bia hơn là… phu phụ, nên lòng dấy động lo âu. Buồn đau vương vấn. Duy chỉ có mình thầy. Nói năng mực thước. Cư xử đường hoàng. Tỏ lộ đấng nam nhi, nên muốn gởi con thơ cho ngày sau tươi sáng.
Mộng Bật trầm tư suy nghĩ, như không để ý đến người đang trước mặt. Mãi một lúc sau, mới cẩn trọng mà nói rằng:
- Tôi chưa có vợ thì đâu biết dạy con. Mần răng dám tính?
Hàn thị mở cờ trong bụng, rồi rộn ràng nghĩ tựa như ri:
- Đàn ông dáng thì cứng rắn, mà thực ra yếu mềm như ngọn cỏ. Ta chỉ động móng tay, là con ta có ngay thầy dạy học…
Đoạn, nỗi mừng vui hiện tràn trên ánh mắt. Sảng khoái nói rằng:
- Chưa có thì… tập. Lẽ nào thầy không hiểu dzậy hay sao?
Con trai của Hàn thị tên là Liễu Hòa, tóc còn để chỏm. Gọi Mộng Bật bằng chú. Mỗi khi Hòa ở trường về, liền cùng Bật lật gạch lên. Chôn cục đá, giả vờ là chôn vàng, để làm vui. Bật lại còn bày trò… cãi lộn, để tập cho Hòa ứng đối, thêm phần lanh lẹ, đặng mai sau tỏ tình cho xuôi chèo mát mái, vạn sự hạnh thông. Bật lại còn nhân mùa lá rụng, bắt Hòa phải gom lá về mà đếm, hầu rèn luyện tinh thần nhẫn nại, vững chí đến… ngàn thu. Đã vậy, còn thường nói với Hòa rằng:
- Nhẫn nhục chí thượng. Hài hòa trên hết. Con mà tập được tính kiên nhẫn, thì dzớt… mỹ nữ năm châu như lấy đồ trong túi vậy!
Hòa, dẫu tuổi đang còn nhỏ. Cho dù chẳng hiểu mỹ nữ là gì, nhưng nhìn khuôn mặt của Bật, thì đoán… đó phải là cái gì cao quý lắm, nên tạc dạ ghi tâm, nhét vội vào lòng. Ngày nọ, Bật đến chào Phương Hoa, thân mật nói rằng:
- Trời đã lập đông. Đệ phải về thăm cha mẹ. Chớ ít nữa đông tàn xuân đến, mà vẫn ở đây, thì hiếu thảo kia làm sao bù đắp được?
Hoa gật gù nói:
- Đại trượng phu. Trên thì hiếu thảo với mẹ cha. Dưới hết lòng tôn kính vợ, thì cho dù có da ngựa bọc thây. Phơi mình nơi ngọn cỏ, cũng đáng để sử sách lưu truyền. Vang mãi đến ngàn sau…
Phần Hàn thị. Nghe vậy, mới vội gọi Liễu Hóa ra, mà nói rằng:
- Chia tay hôm nay. Bao giờ mới gặp lại? Chỉ mong ân công khi trở về quê cũ, mang được hai chữ bình yên, thì mẹ con tôi chắc ăn là… quá đã!
Mười năm sau. Nhà cửa của Phương Hoa bắt đầu sa sút. Không đủ sức cung phụng cho nhiều người, nên tha nhân cũng theo nước ròng nước lớn, mà tự động vơi. Đã vậy Hoa sau bao ngày vui cùng chén rượu, nên phế phủ tanh bành, đến nỗi chỉ húp cháo cầm hơi. Liệu bề khó… thoát. Phần Hàn thị. Lớp thì bán ruộng đất chạy chữa cho chồng. Lớp thì bán nữ trang để kéo dài xuân sắc, nên chẳng ít lâu đã lâm cảnh thiếu trước hụt sau. Tứ bề đen tối. Hoa thấy vậy, mới gọi Hàn thị đến, buồn bã nói rằng:
- Làm chồng! Mà để cho vợ phải nhọc nhằn như vậy, thì không phải là bậc trượng phu, lại càng không phải là người quân tử!
Hàn thị bỗng nước mắt hoen mi. Nghẹn ngào đáp:
- Gia đình sa sút. Chồng thương bịnh hoạn, mà thiếp vẫn… cắt sửa tùm lum, vì muốn lưu lại trong tấm lòng chàng một bóng hình khả ái. Chớ dại mồm dại miệng. Lỡ nay mai chàng về đoàn tụ với tổ tiên - mà thiếu đi bóng hình của thiếp - thì trước là ở cõi âm chàng nghe lòng trĩu nặng. Sau chốn cữu tuyền chàng khó đặng đầu thai, thì ở trên ni thiếp mần răng vui sống?
Rồi quỳ xuống nắm tay của Phương Hoa. Nức nở nói:
- Thiếp chịu đớn đau để… sửa sắc đẹp, là chỉ vì chàng. Chớ chẳng vì cái gì hết cả!
Hoa nghe vợ nói bỗng vô vàn cảm động, nên cố hết sức hơi, mà nói rằng:
- Nàng! Một đời tận tụy vì ta. Không nề khó nhọc. Chẳng quản xác thân. Đã vậy lại chịu đớn đau cho người ta bơm sửa, thì ở cõi dương gian đáng được xếp vào hàng hiếm quý. Vả lại, ta dầu có phải thác đi - mà thấy nàng vẫn đẹp - thì tự chốn thâm tâm vẫn có nhiều an ủi. Nói thiệt với nàng. Cả đời ta. Chưa một lần sợ nghèo. Chưa bao giờ lo sợ thiếu công danh, mà chỉ lo dzớt nhằm người không đẹp. Nay nàng hiểu được điều thâm sâu ấy, thì dẫu cho cách biệt đôi đàng. Ta cũng yên lòng nhắm mắt!
Ít lâu sau, Hoa bị bệnh mà chết. Gặp lúc cảnh nhà trống trước hụt sau, nên chẳng biết làm sao cho phải. Thời may Bật từ đâu bang tới. Hiểu đặng mối thương tâm, bèn đứng ra chu toàn mọi chuyện. Khi hậu sự đã xong. Hàn thị mới dắt con đến. Cảm động nói rằng:
- Ông là ân nhân của gia đình tôi. Vậy xin nhận ở mẹ góa con côi hai người hai lạy!
Mộng Bật hoảng hồn, đáp:
- Giúp đỡ người khác, là quên đi nỗi phiền muộn của chính mình. Bà hổng hiểu vậy sao?
Hàn thị lắc đầu, nói:
- Đành là vậy, nhưng có ơn thì mang. Có oán thì trả, mà giả như kiếp này không báo được, thì xin hẹn kiếp sau. Cho thỏa lòng ao ước!
Phần Hòa, hằng ngỏ ý lo nghèo với Bật. Bật nói:
- Người ta sống được thì mình sống được. Hà cớ gì phải lo, để mối ưu tư kéo dài ra… vạn cổ? Vả lại, dù cho cháu có hàng ngàn ức vạn trong tay, cũng có thể hết ngay tức khắc.
Rồi nhìn xoáy vào mắt của Hòa. Cương quyết nói:
- Đã là thân nam nhi, thì chỉ lo mình không biết tự lập. Chớ lo gì nghèo? Sao cháu lại để vật chất chi phối mình đến thế?
Trước kia, khi Phương Hoa còn sống, có đính hôn cho Hòa với Hoàng thị ở huyện Phong Nhai, tỉnh Hà Bắc, vốn là nhà giàu có. Về sau Hoàng nghe tin Phương Hoa tán gia bại sản, nên có ý hồi hôn, nhưng chưa tìm được cơ hội. Khi Phương Hoa chết, Hàn thị có cho người đến báo tang, nhưng Hoàng lấy cớ đường xá xa xôi, nên chẳng đến điếu tang gì hết cả.
Ba năm sau, Hàn thị sai Hòa đến thăm nhạc gia để xin định ngày cử hành hôn lễ. Hoàng thấy Hòa quần áo rách rưới, nên không thèm gặp. Đã vậy còn cho người tín cẩn nhắn rằng:
- Nội trong một tháng, phải đem ba trăm lạng vàng đến đây, thì chữ nợ duyên sẽ có ngày sum họp. Cầm bằng như chẳng có gì hết ráo, thì… đứt bóng từ đây. Xem như giữa đôi bên chẳng có gì dính bén.
Hòa nghe nói, đau lòng khóc lóc, khiến bà già họ Lưu ở đối diện nhà Hoàng, thương tình cho ăn đỡ bữa cơm, rồi nhẹ nhàng khuyên nhủ:
- Không bao giờ quá trễ để bắt đầu lại. Cháu còn nhỏ, tương lai còn dài, thì nên lập chí để lưu truyền danh tiếng về sau. Hà cớ chi lại đớn đau với người chưa biết mặt, mà ham mê cái… nhi nữ thường tình. Chẳng tiếc lắm ư?

Mõ Sàigòn